سنتوکھ سنگھ

سنتوکھ سنگھ
تاریخ پیدائش	سنہ 1788
تاریخ وفات	سنہ 1843 (54–55 سال)
عملی زندگی
پیشہ	لکھاری
باب ادب

بھائی سنتوکھ سنگھ سنسکرت کا ایک بہت بڑا شاعر ، برج زبان کا ماہر اور بڑا شاعر تھا ، اور پنجابی حساسیت کا گہرا ماہر تھا۔ سنتوکھ سنگھ (1788 - 1843) اک سکھ مذہبی شاعر سی ۔

سنتوکھ سنگھ، جنہاں ناں مہانکوی جاں شرومنی کوی کرکے پکاریا جاندا اے، نے سکھ اتہاس ناں جس وستھار سہت سورج پرکاش وچ سمبھالیا اے، اس دتی برابری ہور کوئی تریخی کتاب نئيں کر سکدی۔ اس کتاب دا پورا ناں 'سری گرپرتاپ سورج' اے، جس ناں چلنت ناں 'سورج پرکاش' دتا گیا ا‏‏ے۔

جم

سنتوکھ سنگھ دا جنم سنّ 1788 عیسوی (1845 سمت بکرمی) نوںضلع امرتسر دے اک چھوٹے جہے پنڈ نور دی سراں وکھے ہویا۔ اسدے پیؤ دا ناں دیوا سنگھ اتے ماں رجائی جی جاں رجی سی۔

سکھیا

اوہناں امرتسر وکھے بھائی سنت سنگھ پاسوں تغلیم حاصل کیتی۔ اوہ تعلیم وچ بڑے چتر اتے ہشیار سن۔

زندگی

وہ 22 ستمبر 1788 نو‏‏ں سرائے نورڈی ، ضلع امرتسر دے گائاں وچ بھائی دیسہ سنگھ تے ماندا راجدی دے ہاں پیدا ہوئے سن ۔ بھائی سنتوک دے والد اک عالم دین سن تے اوہ چاہندے سن کہ انہاں دا بیٹا اک چنگا عالم ہوئے۔

تعلیمی زندگی

بھائی صاحب نے سنسکرت ، ہندی ، پنجابی ، شاعری ، ویدانت تے گوربانی دی تعلیم حاصل کيتی۔ بھائی صاحب گیانی سنت سنگھ نو‏‏ں اپنا کردار گرو سمجھدے سن ۔ اوہ تعلیم وچ بہت ہوشیار تے ہوشیار سی۔ اوہ مہاراجہ ادائی سنگھ دے درباری شاعر بن گئے۔ مہاراجہ پٹیالہ تے کیتھل دے مہاراجہ ادائی سنگھ تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے انہاں نے سکھ دی تریخ لکھنا شروع دی ۔ نرمالہ نظام نے اس اُتے گہرا اثر ڈالیا۔

درباری شاعر

آپ مہاراجہ اُدے سنگھ دے درباری کوی بنے۔ مہاراجہ پٹیالہ اتے کیتھل دے مہاراجہ ادے سنگھ دی پریرنا 'تے اوہناں سکھ اتہاس لکھنا شروع کیتا سی۔

ہور لکھتاں

گرپرتاپ سورج توں بناں بھائی صاحب نے نام کوش، سری نانک پرکاش، پنجابی سی حرفی، غرب گنجنی، بالمیکی رامائن اتے آتم پران وغیرہ کتاباں وی لکھیاں۔ بوڑیا نواس ویلے آپ نے بہت سارا ساہت لکھیا۔

ویاہ

اتھے ہی آپ دی شادی جگادھری دی بیبی رام کور نال ہوئی۔ آپ دے گریہہ وکھے 5 لڑکے اتے 3 لڑکیاں پیدا ہوئیاں۔

شاعر لکھاری

اوہ برج بھاشا تے پنجابی دے مہان ودوان لکھاری ہوئے ہن۔ سورج پرکاش گرنتھ بھائی صاحب نے کئی سالاں دی کرڑی محنت کرکے تیار کیتا۔ اینی وڈی کتاب دنیا بھر وچ ہور کسے لکھاری نے نہیں لکھی۔ موجودہ صدی دے جنے لیکھکاں نے سکھ اتہاس لکھیا ہے، اوہناں نے بھائی سنتوکھ سنگھ دیاں لکھتاں نوں ہی آدھار بنایا ہے۔

کتاب سورج پرکاش

سورج پرکاش گرنتھ دے کل 115 حصے ہن۔ 64 ہزار توں ودھ چھند ہن، جنہاں دیاں لگپگ ڈھائی لکھ سطراں ہن۔ اس گرنتھ دیاں کل 14 جلداں ہن اتے 6000 پنے ہن۔

اعزازیا

اُگھے ودوان پرو: پیارا سنگھ پدم نے بھائی صاحب دا جیون لکھدیاں اک تھاں لکھیا ہے کہ جیکر سکھ قوم دی صدی وار پرتیندھ ودواناں دی چون کیتی جاوے تاں 17ویں صدی وچ بھائی گرداس، 18ویں صدی 'چ بھائی منی سنگھ، 19ویں صدی وچ بھائی سنتوکھ سنگھ اتے 20ویں صدی دے مکھی ودوان بھائی ویر سنگھ نوں مننا ہووےگا۔ پنجاب سرکار نوں چاہیدا ہے کہ بھائی صاحب دے پنڈ نور دی سراں، جس دا ناں ہن قلعہ کوی سنتوکھ سنگھ رکھیا گیا ہے، دا پورا وکاس کرے، تاں جو بھائی جی دی ساہت سیوا نوں مانتا ملے۔ گرو نانک دیو یونیورسٹی اتے ہریانہ دی کروکشیتر یونیورسٹی وچ بھائی سنتوکھ سنگھ چیئرز زجلا کیتیاں جان۔ ہریانہ سرکار نوں کیتھل نگر مہانکوی دے نال سبندھت کرنا چاہیدا ہے۔ ہریانہ سرکار نے بھائی صاحب دے ناں تے سالانہ ایوارڈ جاری کیتا ہے۔ پنجاب سرکار نوں وی اجیہا ایوارڈ جاری کرنا چاہیدا ہے۔ جس گھر وچ مہانکوی نے جنم لیا، اوہ پہلاں لالا دینا ناتھ دے قبضے وچ سی۔ بینتی کرن 'تے اوہناں نے دو مرلے دا مکان بناں کوئی معاوضہ لئے دے دتا۔ اتھے پہلاں ٹانک کشتری برادری نے گرودوارہ بنایا، جس نوں بابا جگتار سنگھ کار سیوا والیاں نے نویں سریوں بہت شاندار اساریا۔ جالندھر وچ مہانکوی بھائی سنتوکھ سنگھ یادگار کمیٹی (رجِ:) ہر سال کوی جی دا جنم دہاڑا مناؤندی ہے۔ اس وار وی 16 اکتوبر، 2016 (پنیاں) نوں اتہاسک استھان گرودوارہ چھیویں پاتشاہی، بستی شیخ وکھے ایہہ مہان تقریب ہو رہی ہے، کیرتن دربار، کوی دربار ہونگے۔ کالج پدھر دے طالب علماں دے لیکھ مقابلے وچ جیتو بچیاں نوں انعام دتے جان گے۔

تریخ د‏‏یاں کتاباں

1. گروپرتاپ سورج
2. نام کی لغت
3. گرو نانک پرکاش
4. انگریزی
5. گربھ گنجنی
6. بالمیک رامائن
7. اتم پرانا

گروپرتاپ سورج

گورپارتپ سورج تریخ ، ادب ، شاعری ، لغت ، وغیرہ دا زیور ا‏‏ے۔ اس گرنتھ وچ شاعری د‏‏ی تمام خوبیاں ، نويں رساں ، استعاراں ، آیات نو‏‏ں بیان کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔

ناں د‏‏ی لغت

یہ امر کوش دا ترجمہ ا‏‏ے۔ ایہ گرنتھ برج بولی وچ ا‏‏ے۔ اس د‏ی 2000 تو‏ں زیادہ آیات ني‏‏‏‏ں۔ اس گرنتھ نو‏‏ں اکاس ورج ، پٹل ورج ، بھومی ورج وغیرہ وچ تقسیم کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی وفات 1821 ء وچ ہوئی۔ اس نے ایہ گرنتھ مکمل کيت‏‏ا۔

گرو نانک پرکاش

گرو نانک پرکاش اک خوبصورت کلاسیکی انداز وچ لکھیا گیا ا‏‏ے۔ ایہ دو حصےآں وچ تقسیم ا‏‏ے۔ پہلے حصے وچ 73 ابواب ني‏‏‏‏ں۔ دوسرے نصف حصے وچ 57 ابواب ني‏‏‏‏ں۔ پوری گرنت وچ 9700 اشعار ني‏‏‏‏ں۔

پنجابی سحرفی

گربھ گنجنی

بالمیک رامائن

یہ سنسکرت تو‏ں برج بولی وچ ترجمہ ا‏‏ے۔ بھائی ویر سنگھ دے مطابق ، ترجمہ 71 دن تے دو سال تو‏ں وی کم عرصے وچ مکمل ہويا۔ ترجمہ دے وقت ، شاعر نے صرف دس گروس ہی کیتے ني‏‏‏‏ں۔ 4000 تو‏ں زیادہ اشعار استعمال کیۓ گئے ني‏‏‏‏ں۔

اتم پورن

اس گرنت دا ترجمہ سنسکرت تو‏ں ہويا ا‏‏ے۔ اس وچ برہمسوترس ، اپنشادس ، یوگا واشیت وغیرہ د‏‏ی تفصیلی وضاحت ا‏‏ے۔

گرو گوبند سنگھ دے بارے وچ

بھائی صاحب د‏‏ی شاعری وچ سطح د‏‏ی روانی بہت بلند ا‏‏ے۔ دسمیش پیندا دے بارے وچ ، اوہ لکھدے نيں کہ جے دسام پیندا دا اوتار نہ ہُندا تاں ہندو سبھیاچار دا صفایا ہوجاندا۔

عظیم تخلیق سورج د‏‏ی روشنی

سورج پرکاش نو‏‏ں بھائی صاحب نے 10 سال د‏‏ی محنت دے بعد تیار کيت‏‏ا سی ۔ دنیا دے کِس‏ے تے مصنف نے اِنّی وڈی کتاب نئيں لکھی ا‏‏ے۔ موجودہ صدی دے بہت سارے مصنفاں نے سکھ د‏‏ی تریخ لکھی اے ، جو بھائی سنتوک سنگھ کی تحریراں اُتے مبنی ا‏‏ے۔ سورج پرکاش دے کل 115 ابواب ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے تقریبا 2.5 ملین لائناں والی 64،000 تو‏ں زیادہ اشعار ني‏‏‏‏ں۔ اس گرنتھ د‏‏ی مجموعی طور اُتے 14 جلداں تے 6،000 صفحات ني‏‏‏‏ں۔ پنجاہ ہزار تو‏ں زیادہ آیات وچ لکھے گئے ، اس گرنتھ دے تمام تاریخی سیاق و سباق اپنے طور اُتے اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔

ممتاز سکالر پروفیسر پیارا سنگھ پدم نے بھائی صاحب د‏‏ی زندگی نو‏‏ں لکھدے ہوئے اک جگہ لکھیا اے

جے سکھ برادری د‏‏ی نمائندگی صدیاں دے نمائندہ اسکالراں دے ذریعہ کيت‏ی جائے تاں ، ایہ 17 واں صدی وچ بھائی گورداس ، 18 واں صدی وچ بھائی منی سنگھ ، 19 واں صدی وچ بھائی سنتوک سنگھ تے 20 واں صدی وچ بھائی ویر سنگھ اُتے مبنی ا‏‏ے۔...

شرومینی کمیٹی نے سکھ ریفرنس لائبریری امرتسر د‏‏ی وڈی عمارت دا ناں 'مہاکاوی سنتوک سنگھ ہال' رکھیا ا‏‏ے۔

موت

انہاں نے تقریبا 56 سال د‏‏ی عمر وچ کیتھل وچ انتقال کيت‏‏ا۔ بھائی سنتوک سنگھ جداں اسکالر بعض اوقات کِس‏ے معاشرے وچ پیدا ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ سکھ برادری نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ اس عظیم مورخ د‏‏ی سوانح حیات تے کم نو‏‏ں فروغ دینا تے انہاں دا احترام کرنا چاہیدا۔

کیتھل وکھے 1843 سنّ عیسوی نوں لگپگ 56 سال دی عمر بھوگ کے اوہ چلانا کر گئے۔

حوالے

پنجابی لکھاری
ناول لکھاری	اوم پرکاش گاسو  • امرتا پریتم  • سنت سنگھ سیکھوں  • سوہن سنگھ سیتل  • شاہ چمن  • کرنل نرندرپال سنگھ  • کرمجیت کسا  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • گردیال سنگھ  • جسونت سنگھ کنول  • نانک سنگھ  • نرنجن تسنیم  • بلدیو سنگھ سڑکناما  • بوٹا سنگھ شاد • بھائی ویر سنگھ  • رام سروپ انکھی  • محمد منشا یاد  • فرزند علی
شاعر	اللہ یار خاں جوگی • شاہ مراد  • امتوج  • سوِیتوج  • شمیل  • اوتار سنگھ پاش  • لُطف علی  • سنت رام اداسی  • شِو کمار بٹالوی  • سرجیت پاتر  • ہربھجن ہلواروی  • گیانی گرمکھ سنگھ مسافر  • گرچرن رامپوری  • جسونت ظفر  • جسونت دید  • جلھن جٹ  • جگتار  • تارا سنگھ  • نند لال نورپوری  • پرمندر سوڈھی  • پروفیسر موہن سنگھ  • باوا بلونت  • بسمل فریدکوٹی  • بھائی ویر سنگھ  • لال سنگھ دل  • پورن سنگھ  • بلبیر آتش  • بابا نجمی  • شریف کنجاہی  • افضل پارس  • مولا بخش کشتہ  • راجا رسالو • احمد راہی  • اختر حسین اختر  • سائیں اختر  • منیر نیازی  • سجاد حیدر • فقیر محمد فقیر  • فضل حسین گجراتی  • جوگی جہلمی  • ظفر اقبال  • درشن سنگھ آوارا • لوک راج • احسان اللہ طاہر  • استاد دامن • ستھرا شاہ • ساجن بابو  • منور حسین چشتی  • اعزاز احمد آذر  • ارشاد سندھو  • غلام حسین ندیم  • طارق گجر  • طارق عزیز  • سرفراز انور صفی
مخولیا شاعر	انور مسعود  • سید سلیمان گیلانی  • امام دین گجراتی • عبیر ابوذری • خالد مسعود • گیانی ہری سنگھ بڑبولا • کنول مشتاق • ہزارا سنگھ رمتا • عاشق راں • ڈاکٹر انعام الحق جاوید • م ش عالم • راجا نثار احمد یاور • مسافر لودھی • مجید سالک • مشتاق عالم گوگا • محمد صدیق میرپوری
عورت لکھاری	امرتا پریتم  • اجیت کور  • سکھوِندر امرت  • دلیپ کور ٹواݨا  • نینا ٹواݨا  • بچنت کور  • منجیت ٹواݨا  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ترسپال کور • ہاجرہ مشکور ناصری • فرخندہ لودھی • پِیرو پریمن  • منجیت اندرا • شفقت سلطانہ
صوفی شاعر	شاہ حسین  • شاہ شرف  • ہاشم شاہ  • بلھے شاہ  • وارث شاہ  • بابا وجید  • بابا فرید  • علی حیدر  • سلطان باہو  • خواجہ غلام فرید  • سائیں مولا شاہ  • بابو رجب علی  • عاصم بخاری  • نوشہ گنج بخش  • میاں محمد بخش
کہاݨی کار	سنتوکھ سنگھ دھیر  • سنت سنگھ سیکھوں  • سجان سنگھ  • صوبا سنگھ  • کلبیر سنگھ کانگ  • کرپال سنگھ کسیل  • کرتار سنگھ دگل  • گلزار سنگھ سندھو  • گربچن سنگھ بھلر  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • جیت سنگھ سیتل  • پیارا سنگھ داتا  • پریم گورکھی  • بلونت گارگی
غزل گو	سادھو سنگھ ہمدرد  • سرجیت پاتر  • جگتار • جسوندر (غزل گو)  • دیپک جیتوئی
قصا کار	احمدیار  • ہاشم شاہ  • پیلو  • قادریار • مولوی غلام رسول  • جوگا سنگھ  • فضل شاہ  • میاں محمد بخش  • امام بخش • دمودر • مقبل • حافظ برخوردار • احمد گجر
وار تے جنگنامہ	شاہ محمد  • پیر محمد
ناٹک لکھاری	اجمیر سنگھ اولکھ  • ایشور چندر نندا
ڈاکٹر لکھاری	ڈاکٹر جسونت گلّ  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ڈاکٹر عارف محمود  • ڈاکٹر شہباز ملک  • ڈاکٹر حسن رضوی • ڈاکٹر جاوید سوز  • ڈاکٹر محمد بشیر گورایا • ڈاکٹر سرفراز حسین
تریخ لکھاری تے ہور	کرم سنگھ  • کاہن سنگھ نابھا  • ڈاکٹر کرپال سنگھ  • ڈاکٹر. گنڈا سنگھ  • تیرا سنگھ چن  • گرنام سنگھ تیر  • ایشر سنگھ ایشر  • گیانی گردتّ سنگھ • گیانی دتّ سنگھ • بلبیر سنگھ  • اچھرو سنگھ  • باوا بدھ سنگھ
لکھاری	ایشور چترکار • صاحب سنگھ  • پنڈت شردھا رام • تیجا سنگھ  • گیانی گیان سنگھ  • ڈاکٹر چرن سنگھ  • لال سنگھ کملا اکالی  • برج لال شاستری  • ہرندر سنگھ روپ  • پریتم سنگھ  • سرون سنگھ  • عجائب کمل  • ارشاد احمد پنجابی
تنقید نگار	ستندر سنگھ نور  • لابھ سنگھ کھیوا • ڈاکٹر سرفراز حسین
ہور	سادھو سنگھ دھامی  • نرندر سنگھ کپور
اردو لکھاری	سعادت حسن منٹو  • ساحر لدھیانوی  • اُپیندر ناتھ اشک  • راجندر سنگھ بیدی  • مجید امجد