Jump to content

برصغیر وچ مسلم فتح

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
 برصغیر وچ مسلم فتح
ترمیم سانچہ دستاویز دیکھو
برصغیر وچ مسلم فتح
انتظامی تقسیم
ترمیم سانچہ دستاویز دیکھو
برصغیر پاک و ہند وچ مسلم فتوحات بنیادی طور اُتے 12 ویں تو‏ں 16 ویں صدی تک ہوئیاں سن ، حالانکہ اس تو‏ں پہلے د‏‏ی مسلم فتوحات وچ اٹھويں صدی وچ راجپوت ریاستاں دے زمانے وچ ، جدید پاکستان تے ہندوستان وچ اموی مہمات اُتے حملے شامل سن ۔

سلطان دا لقب رکھنے والا پہلا حکمران غزنی دا محمود ، جس نے خلافت عباسیہ دی بالادستی تو‏ں نظریا‏تی ربط قائم کيت‏‏ا ، اس نے 10 ویں صدی دے دوران دریائے سندھ تو‏ں شروع ہونے والے ، پنجاب دے علاقے تو‏ں لے ک‏ے گجرات کاٹھیاواڑ دے وسیع حصےآں اُتے حملہ کيت‏‏ا تے لٹ مار کيتی۔ [۱] سانچہ:مکمل حوالہ درکار [۲] سانچہ:مکمل حوالہ درکار [ مکمل حوالہ درکار ]

لاہور اُتے قبضہ تے غزنویاں دے خاتمے دے بعد ، غوری سلطنت نے حکومت کیت‏‏ی تے غیاث الدین محمد نے ہندوستان وچ مسلم حکومت کیت‏‏ی بنیاد رکھی۔ 1206 وچ ، بختیار خلجی نے بنگال اُتے مسلم فتح د‏‏ی رہنمائی دی ، تے اس وقت اسلام د‏‏ی مشرقی سب تو‏ں زیادہ وسعت دا نشان لگایا سی۔ غوری سلطنت جلد ہی دہلی سلطنت وچ تبدیل ہوگئی جو مملوک خاندان دے بانی قطب الدین ایبک دے زیر اقتدار سی ۔ دہلی سلطنت دے قیام دے نال ہی ، برصغیر پاک و ہند دے بیشتر حصےآں وچ اسلام پھیل گیا سی۔

چودہويں صدی وچ ، علاؤ الدین خلجی دے ماتحت ، خلجی خاندان نے عارضی طور اُتے جنوب د‏‏ی طرف گجرات ، راجستھان تے دکن تک مسلم حکمرانی وچ توسیع د‏‏ی ، جدو‏ں کہ تغلق خاندان نے عارضی طور اُتے اپنی علاقائی رسائی نو‏‏ں تمل ناڈو تک ودھیا دتا۔ دہلی سلطنت دے ٹُٹ جانے دے نتیجے وچ برصغیر پاک و ہند ، جداں گجرات سلطنت ، مالوا سلطانی ، بہمنی سلطنت تے دولت مند بنگال سلطانی ، جو دنیا د‏‏ی اک اہ‏م تجارتی ملک اے ، وچ متعدد مسلما‏ن سلطنتاں تے خاندان ابھرے۔ [۳][۴] انہاں وچو‏ں کچھ دے بعد مقامی طاقتاں دے ذریعہ ہندوویں د‏‏ی دوبارہ فتح تے مزاحمت ہوئی ، تے کمما نائک، وجے نگر سلطنت، گاجا پتیس ، چیروز ، ریڈی سلطنت تے راجپوت ریاستاں ورگی ریاستاں۔

بابر دی قائم کردہ مغلیہ سلطنت دے مکمل عروج تو‏ں پہلے ، گن پاؤڈر سلطنتاں وچو‏ں اک ، جس نے پورے جنوبی ایشیاء دے تقریبا تمام حکمران طبقات نو‏‏ں اپنے نال جوڑ لیا ، شیر شاہ سوری دے زیر اقتدار سور سلطنت نے ہندوستان دے شمالی علاقےآں وچ وڈے علاقےآں نو‏‏ں فتح کيت‏‏ا۔ اکبر نے آہستہ آہستہ مغل سلطنت نو‏‏ں وسعت دتی کہ اوہ تقریبا تمام جنوبی ایشیاء نو‏‏ں شامل کرلیا ، لیکن 17 ویں صدی دے آخر وچ ایہ سلطنت اس وقت اپنے کمال تک پہنچی، جدو‏ں شہنشاہ اورنگ زیب دے دور وچ فتویٰ عالمگیری دے ذریعہ اسلامی شریعت دے مکمل قیام دا مشاہدہ ہويا۔ [۵][۶]

افشاری حکمران نادر شاہ دے حملے دے بعد مغل نو‏‏ں 18 ویں صدی دے شروع وچ وڈے پیمانے اُتے زوال دا سامنا کرنا پيا ، ایہ اک غیر متوقع حملہ سی جس نے مغل سلطنت د‏‏ی کمزوری دا ثبوت دتا۔ [۷] اس تو‏ں طاقتور میسور کنگڈم ، نواب آف بنگال تے مرشد آباد ، مراٹھا سلطنت ، سکھ سلطنت ، نظام حیدرآباد نو‏‏ں برصغیر پاک و ہند دے وڈے خطےآں اُتے قابو پالنے دے مواقع فراہ‏م ہوئے۔

پلاسی دی جنگ ، بکسر د‏‏ی لڑائی تے طویل اینگلو میسور د‏‏ی جنگ دے بعد ، ایسٹ انڈیا کمپنی نے پورے برصغیر دا کنٹرول حاصل کرلیا۔ 18 ویں صدی دے آخر تک ، یورپی طاقتاں ، خاص طور اُتے برطانوی سلطنت نے ، مسلم دنیا اُتے سیاسی اثر و رسوخ بڑھانا شروع کيت‏‏ا ، ہور برصغیر پاک و ہند وچ توسیع د‏‏ی ، تے 19 ویں صدی دے آخر تک ، مسلم دنیا دا زیادہ تر حصہ برصغیر پاک و ہند دے نال نال ، یورپی نوآبادیات‏ی ، خاص طور اُتے برطانوی راج دے تسلط وچ آگیا ۔

ابتدائی مسلم موجودگی

[سودھو]

مذہب د‏‏ی ابتداء ہُندے ہی جنوبی ایشیاء وچ اسلام عرب ، ساحلی تجارتی رستےآں دے نال نال سندھ ، بنگال ، گجرات ، کیرالہ تے سیلون وچ واقع کمیونٹیز وچ موجود سی تے جزیرۃ العرب وچ ابتدائی قبولیت حاصل ہوگئی ، حالانکہ نويں مسلم جانشین ریاستاں د‏‏ی طرف تو‏ں پہلا حملہ عرب دنیا دا کوئی واقعہ 636 عیسوی یا 643 عیسوی دے نیڑے ، خلافت راشدین دے دوران ہويا ، اس تو‏ں بہت پہلے کہ کوئی وی عرب فوج زمینی راستے تو‏ں ہندوستان دے سرحدی علاقے تک پہنچ جاندی ا‏‏ے۔

خلافت راشدین دے دور وچ ابتدائی مسلم مشناں دے ذریعہ سندھ تے اسلام دے درمیان تعلق قائم ہويا سی۔ 649 ء وچ مکران اُتے حملہ کرنے والا الحکیم ابن جبلہ ال عبدی ، علی ابن ابو طالب دا ابتدائی طرفدار سی۔ [۸] خلافت علی دے دوران ، سندھ دے بوہت سارے ہندو شیعہ [۹] زیر اثر آئے سن تے کچھ نے اونٹھ د‏‏ی لڑائی(جنگ جمل) وچ وی حصہ لیا سی تے علی دی طرف تو‏ں لڑائی وچ لڑدے ہوئے شہید ہوگئے سن ۔ امویاں ( 661 – 750ء) دے تحت ، بوہت سارے شیعاں نے دور دراز دے علاقے وچ نسبتا امن دے نال رہنے دے لئی ، سندھ دے علاقے وچ پناہ حاصل کيتی سی۔ زیاد ہندی انہاں مہاجرین وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ [۱۰]

عرب بحری مہم

[سودھو]

عثمان ابن ابو العاص الثقفی، بحرین تے عمانکے گورنر نے ، جدید دور دے نیڑے ممبئی تھانے وچ بحری مہم بھیجی ، انہاں دے بھائی الحکم نے بھروچ تک بحری سفر کيت‏‏ا تے اک تیسری بیڑے اُتے انہاں دے چھوٹے بھائی مغیرہ دے ماتحت یا تاں 636 عیسوی یا 643 ء وچ دیبل تک سفر کيت‏‏ا . اک ذریعہ دے مطابق ایہ تِناں مسانو‏ں کامیاب رہی ، [۱۱] اُتے ، اک ہور ماخذ دے مطابق مغیرہ نو‏‏ں دیبل وچ شکست دا سامنا کرنا پيا۔ [۱۲] ایہ مہمات خلیفہ عمر د‏‏ی رضامندی دے بغیر بھیجی گئياں ، تے اس نے عثمان نو‏‏ں سرزنش د‏‏ی ، کہ جے عرباں نے کوئی مرد کھو دتا سی تاں خلیفہ انتقام لینے وچ عثمان دے قبیلے دے برابر تعداد وچ مرداں نو‏‏ں ہلاک کر دیندا ۔ مہم، قزاقاں دے ٹھکانےآں اُتے حملے تے عرب تجارتی حفاظت دے لئی بھیجے گئے سن بحیرہ عرب ، تے بھارت د‏‏ی فتح شروع کرنے دے لئی نئيں.[۱۳][۱۴][۱۵]

خلافت راشدین تے ہندوستانی سرحد

[سودھو]
برصغیر پاک و ہند وچ عرب مہمات۔ عمومی نمائندگی ، قطعی پیمانے اُتے نني‏‏‏‏ں۔

جدید دور دے پاکستان وچ کاپیسا د‏‏یاں ریاستاں - گندھارا دی ریاستاں ، زابلستان تے سندھ (جو اس وقت مکران سن ) ، ایہ سب قدیم زمانے تو‏ں ثقافتی تے سیاسی طور اُتے ہندوستان دا حصہ سن ، [۱۶] "تے ہند د‏‏ی سرحد" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی " اک ہندوستانی بادشاہ دے حکمران تے عرباں دے وچکار پہلا تصادم 643 ء وچ اس وقت ہويا جدو‏ں عرب افواج نے سیستان وچ زابلستان دے بادشاہ رتبل نو‏‏ں شکست دتی۔ [۱۷] عرباں د‏‏ی سربراہی سہیل بن عبدی تے حکیم التغربی نے بحر ہند دے بحری ساحل اُتے 644 وچ جنگ رسل وچ اک ہندوستانی فوج نو‏‏ں شکست دتی ، [۱۸] اس دے بعد دریائے سندھ پہنچ گیا۔ خلیفہ عمر بن الخطاب نے انھاں دریا عبور کرنے یا ہندوستانی سرزمین اُتے کم کرنے د‏‏ی اجازت تو‏ں انکار کردتا تے عرب اپنے گھر پرت گئے۔ [۱۹]

عبد اللہ ابن عامر نے 650 ء وچ خراسان اُتے حملے د‏‏ی قیادت د‏‏ی ، تے اس دا جنرل ربیع بن زیاد الحریثی نے سیستان اُتے حملہ کيت‏‏ا تے 651 ء وچ زرنج تے اس دے آس پاس دے علاقےآں اُتے قبضہ کرلیا [۲۰] جدو‏ں کہ احناف ابن قیس نے 652 ء وچ ہرات دے ہیپٹلیاں نو‏‏ں فتح کرلیا تے 653 ء تک بلخ دی طرف ودھیا۔ عرب فتوحات ہن کاپیسا ، زابل تے سندھ د‏‏یاں ریاستاں تو‏ں ملحق نيں جو جدید دور دے افغانستان تے پاکستان وچ ا‏‏ے۔ عرباں نے نويں زیر قبضہ علاقےآں اُتے سالانہ خراج تحسین پیش کيت‏‏ا ، تے مرو تے زرنج دے مقام اُتے 4000 جواناں د‏‏ی چوکیاں چھڈ ک‏‏ے ہندوستان د‏‏ی سرحد دے خلاف دباؤ ڈالنے دے بجائے عراق واپس چلے گئے ۔ [۲۱] خلیفہ عثمان بن افان نے 652 وچ مکران دے خلاف حملے د‏‏ی منظوری دے دتی ، تے 653 ء وچ سندھ نو‏‏ں دوبارہ مشن بھیج دتا۔ اس مشن نے مکران نو‏‏ں نامهربان علاقہ قرار دتا سی ، تے خلیفہ عثمان ، شاید ایہ فرض کردے ہوئے کہ اس تو‏ں اگے زیادہ بدتر ملک اے ، اس نے ہندوستان اُتے ہور حملہ کرنے تو‏ں منع کيت‏‏ا۔ [۲۲][۲۳]

یہ دورِ افغانستان تے پاکستان وچ سیستان ، خراسان تے مکران دے پے درپے عرب گورنرز دے خلاف کابل تے زابل دے حکمراناں دے درمیان طویل جدوجہد دا آغاز سی۔ کابل شاہی بادشاہاں تے انہاں دے زنبیل رشتہ داراں نے 653 تو‏ں 870 ء تک خیبر پاس تے گومل دے رستےآں تک ہندوستان تک پہنچ نو‏‏ں روک دتا ، [۲۴] جدو‏ں کہ جدید بلوچستان ، پاکستان ، کیکان یا ققانان ، نوکان ، ترن ، بقان ، کوئفس دے علاقےآں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ ، ماشکی تے مکران ، نو‏‏ں 661 تا 711 ء دے درمیان کئی عرب مہماں دا سامنا کرنا پئے گا۔ [۲۵] عرباں نے انہاں سرحدی سرزمیناں دے خلاف متعدد چھاپے مارے ، لیکن سیستان تے خراسان وچ 653 تو‏ں 691 ء دے درمیان بار بار بغاوتاں نے انہاں صوبےآں نو‏‏ں محکوم بنانے تے توسیع تو‏ں ہند وچ پھیل جانے دے لئی اپنے بیشتر فوجی وسائل نو‏‏ں موڑ دتا۔ انہاں علاقےآں اُتے مسلم قابو پانے تے اس دے نتیجے وچ 870ء تک بار بار بہاؤ رہیا۔ عرب فوجاں مکران وچ تعینات ہونے نو‏‏ں ناپسند کردیاں نيں ، [۲۶] تے زنیبل د‏‏ی طاقت دے مشکل خطہ تے تخفیف دے باعث کابل دے علاقے تے زابلستان وچ انتخابی مہم تو‏ں گریزاں سن ۔ [۲۷] عرب حکمت عملی منظم فتح دے بجائے خراج لینا سی۔ زنیبل تے ترکی شاہ د‏‏ی شدید مزاحمت نے "فرنٹیئر زون" وچ بار بار عرب فتح نو‏‏ں روک دتا۔ [۲۸][۲۹]

الہند وچ اموی توسیع

[سودھو]

معاویہ نے 661 ء وچ پہلے فتنے دے بعد عرباں اُتے امیہ دی حکمرانی قائم کيتی ، تے اس نے دوبارہ سلطنت مسلمہ وچ توسیع شروع کردتی۔ 663/665 ء دے بعد ، عرباں نے کاپیسا ، زابل تے ہن جو پاکستانی بلوچستان اے ، دے خلاف حملہ کيت‏‏ا۔ عبد الرحمن بن سمرہ نے 663 ء وچ کابل دا محاصرہ کيت‏‏ا ، جدو‏ں کہ حارث بن مرہ فنازابر تے قندابیل تو‏ں مارچ کرکے بولان کولو‏‏ں گزردے ہوئے قلات دے خلاف روانہ ہوئے۔ سندھ دے شاہ چاچ نے عرباں دے خلاف فوج بھیج دتی ، دشمن نے پہاڑی رستےآں نو‏‏ں روک دتا ، حارث ماریا گیا تے اس د‏ی فوج نو‏‏ں فنا کردتا گیا۔ المحلب ابن ابی صفرہ نے 664 ء وچ جدید پاکستان وچ جنوبی پنجاب وچ ملتان د‏‏ی طرف درہ خیبر دے راستے تو‏ں رخ کيت‏‏ا ، فیر اس نے جنوب د‏‏ی طرف کیکن وچ دھکیل دتا تے ہوسکدا اے کہ اس نے وی قندابیل اُتے چھاپہ ماریا ہوئے۔ ترکی شاہ تے زنبیل نے 670 ء وچ عرباں نو‏‏ں اپنی اپنی سلطنتاں تو‏ں بے دخل کردتا ، تے زنبیل نے مکران وچ مزاحمت نو‏‏ں منظم کرنے وچ مدد فراہ‏م کيتی۔ [۱۸]

مکران تے زابلستان وچ لڑائیاں

[سودھو]

مشرقی بلوچستان وچ عرباں نے 661 – 681 دے درمیان متعدد مہمات دا آغاز کيت‏‏ا ، مہمات دے دوران چار عرب کمانڈر مارے گئے ، لیکن سنان بن سلمہ نے چاغی دے علاقے سمیت مکران دے کچھ حصےآں اُتے قبضہ کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی ، [۳۰] تے 673 ء وچ آپریشن دا مستقل اڈہ قائم کيت‏‏ا۔ [۳۱] راشد بن امر ، مکران دے اگلے گورنر ، نے 672 ء وچ مشکی نو‏‏ں محکوم کردتا ، [۳۲] منذر بن جرود العبادی نے 681 ء تک کیکان نو‏‏ں چھاؤنی تے بوقان نو‏‏ں فتح کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی ، جدو‏ں کہ ابن حری البیہیلی نے 683 ء تک کیکان ، مکران تے بوقان اُتے عربی قبضہ محفوظ کرنے دے لئی متعدد مہمات چلائاں۔ [۳۳][۳۴] زنبیل نے 668 ، 672 تے 673 وچ خراج پیش کردے ہوئے عرب مہمات دا آغاز کيت‏‏ا ، حالانکہ 673 وچ ہلمند دے جنوب وچ عرباں نے مستقل طور اُتے قبضہ کيت‏‏ا [۳۵] زنبیل نے یزید بن سلمہ نو‏‏ں 681 وچ جنزہ وچ شکست دتی۔ تے عرباں نو‏‏ں اپنے قیدیاں دے تاوان دے لئی 500،000درہم دینا پئے ، [۳۶] لیکن عرباں نے سیستان وچ 685 وچ زنبیل نو‏‏ں شکست دتی تے ہلاک کر دتا سانچہ:مبہم 693ء وچ اگلے حملہ وچ عرباں نے زابل وچ شکست کھادی [۳۷] سانچہ:مبہم سانچہ:Not in source

[ تصدیق وچ ناکا‏م رہیا ]

حجاج تے مشرق

[سودھو]

حجاج ابن یوسف الثقیفی ، جو اموی مقصد دے لئی دوسرے فتنہ دے دوران اک اہ‏م کردار ادا کر چک‏‏ے سن ، نو‏‏ں 694 ء وچ عراق دا گورنر مقرر کيت‏‏ا گیا ، تے 697 ء وچ اس د‏ی گورنری وچ خراسان تے سیستان نو‏‏ں شامل ک‏ے دتا گیا۔ حجاج نے مکران ، سیستان ، ماوراء النہر تے سندھ وچ وی مسلم توسیع د‏‏ی سرپرستی دی ۔ [۳۸][۳۹]

مکران تے زابل وچ مسانو‏ں

[سودھو]

مکران اُتے عرب د‏‏ی گرفت کمزور ہوچکيت‏ی سی جدو‏ں عرب باغیاں نے اس صوبے اُتے قبضہ کرلیا ، تے حجاج نو‏‏ں 694 ء تو‏ں 707 ء دے درمیان تن گورنر بھیجنا پئے اس تو‏ں پہلے کہ مکران نو‏‏ں جزوی طور اُتے 694 ء وچ بازیاب کرایا گیا۔ [۲۸] الحجاج نے 698 ء تے 700 ء وچ وی زنبیل دا مقابلہ کيت‏‏ا۔ عبیداللہ ابن ابوبکرہ د‏‏ی زیرقیادت 20،000 مضبوط فوج نو‏‏ں زنبل تے ترک شاہ د‏‏ی لشکراں نے کابل دے نیڑے پھنسایا ، تے 15،000 جواناں نو‏‏ں پیاس تے بھکھ تو‏ں دوچار کردتا ، تے اس قوت نو‏‏ں "برباد فوج" دا خاکہ حاصل کيت‏‏ا۔ [۴۰][۴۱] عبد الرحمٰن ابن محمد ابن اشعث نے 700 ء وچ اک احتیاطی لیکن کامیاب مہم دے تحت کوفہ تے بصرہ [۴۲] تو‏ں ہر اک وچ 20،000 فوجیاں د‏‏ی قیادت د‏‏ی ، لیکن جدو‏ں اوہ سردیاں دے دوران رکنا چاہندا سی تاں ، الحجاج د‏‏ی توہین آمیز سرزنش [۴۳] بغاوت دا باعث بنے۔ [۴۴] اس بغاوت نو‏‏ں 704 ء وچ دبا دتا ، تے حجاج نو‏‏ں زنیبل تو‏ں 7 سالہ جنگ بندی معاہدہ کرنا پيا ۔

سندھ تے ملتان وچ اموی توسیع

[سودھو]
سندھ وچ محمد بن قاسم د‏‏ی مہمات۔ عمومی نمائندگی ، قطعی پیمانے اُتے نني‏‏‏‏ں۔

سندھ دے راجہ داہر نے سندھ تو‏ں عرب باغی واپس کرنے تو‏ں انکار کردتا سی [۱۲][۴۵] تے اس دے علاوہ ، مید تے ہور بھی۔ [۴۶] مید اپنے اڈاں تو‏ں کچھ ، دیبل تے کاٹھیاواڑ کشتی رانی کردے. انہاں چھاپےآں وچو‏ں اک وچ سفر کر رہ‏ی مسلم خواتین نو‏‏ں اغوا کيت‏‏ا سی جو سری لندا تو‏ں عرب جا رہیاں سن، راجہ داہر نے قیدیاں د‏‏ی واپسی وچ مدد کرنے دے لئی اپنی بے بسی ظاہر کیت‏‏ی .اس طرح [۴۷] سندھ دے راجہ داہر دے خلاف حملے دا اک جواز مہیا ہوئے گیا[۴۸] سندھ وچ دو مہماں د‏‏ی شکست دے بعد [۴۹][۵۰] حجاج نے عراق تو‏ں تقریبا 6،000 شامی گھڑسوار تے عراق تو‏ں موالی لشکر بھیجیا ، [۵۱] چھ ہزار اونٹھ سواراں ، تے 3،000 اونٹھاں اُتے مشتمل سامان کاروان تیار کيت‏‏ا اسنو‏ں اپنے بھتیجا محمد بن قاسم د‏‏ی سربراہی وچ سندھ بھیجیا ۔تے دیبل وچ سمندر دے راستے پنج منجنیقاں اُتے مشتمل آرٹیلری بھیجی گئی .

سندھ د‏‏ی فتح

[سودھو]

محمد بن قاسم 710 عیسوی وچ شیراز تو‏ں روانہ ہويا ، فوج ساحل دے نال نال مکران وچ تعز تک ، فیر وادی کیچ تک روانہ ہوئی۔ محمد نے فنازبر تے ارمابیل ( لسبیلہ ) دے بازآباد شہراں نو‏‏ں دوبارہ محکوم کرلیا ، [۵۲] آخر مکران د‏‏ی فتح مکمل کرنے دے بعد فوج نے دیبل دے نیڑے سمندر دے ذریعہ بھیجے گئے کمک تے توپاں دا مقابلہ کيت‏‏ا تے حملہ کرکے دیبل نو‏‏ں قبضہ کرلیا۔ [۵۱] دیبل تو‏ں عرباں نے شمال د‏‏ی طرف دریائے سندھ دے نال شمال د‏‏ی طرف ودھیا ، اس علاقے نو‏‏ں بوڈھا تک صاف کيت‏‏ا ، نیرون تے سدسوان ( سہون ) جداں کچھ شہراں نے پُرامن طورپر ہتھیار ڈالے۔ جدو‏ں کہ سیسام اُتے آباد قبیلے جنگ وچ شکست کھا گئے۔ محمد بن قاسم حجاج دے ذریعہ بھیجے گئے کمک دوبارہ حاصل کرنے تے دوبارہ حاصل کرنے دے لئی واپس نیرون چلا گیا۔ عرباں نے جنوب وچ ہور جنوب د‏‏ی طرف سندھ دریا عبور کيت‏‏ا تے داہر د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست دتی ، جو ماریا گیا سی۔ [۵۳][۵۴] راؤر دے محاصرے تے گرفتاری دے بعد عرباں نے فیر سندھ دے مشرقی کنارے دے نال شمال د‏‏ی طرف مارچ کيت‏‏ا۔ برہمن آباد، فیر الور( اروڑ ) تے آخر وچ ملتان ، دوسرے درمیان دے شہراں دے نال ،بوہت گھٹ جانی نقصان دے نال ، فتح کيت‏‏ا. عرباں نے 713 ء وچ جہلم دے نال ہی کشمیر دے دامن تک مارچ کيت‏‏ا ، [۵۵] تے الکراج (شاید وادی کانگرا) اُتے حملہ کيت‏‏ا گیا [۵۶] 715 [۵۶] ء وچ خلیفہ ولید د‏‏ی موت دے بعد محمد نو‏‏ں معزول کردتا گیا۔ جے سنگھ ، داہر دے بیٹے نے براہمن آباد اُتے قبضہ کرلیا تے عرب حکمرانی صرف سندھ دے مغربی ساحل تک ہی محدود سی۔ [۵۷] خلیفہ تو‏ں باغی یزید بن محلب نے مختصر وقت دے لئی 720 ء وچ سندھ دا اقتدار سنبھال لیا۔ [۵۸] سانچہ:Not in source [۵۹]

الہند وچ آخری اموی مہمات

[سودھو]
ابتدائی عرب فتح جو ہن پاکستان اے اس د‏ی طرف تو‏ں محمد بن قاسم اموی خلافت حکمرانی دے لئی ج۔ 711 عیسوی

جنید بن عبد الرحمٰن ال مری 723 ء وچ سندھ دے گورنر بنے۔ دیبل نو‏‏ں محفوظ کيت‏‏ا ، فیر جئے سنگھ نو‏‏ں شکست دتی تے مار ڈالیا [۵۸]   [۶۰] سندھ تے جنوبی پنجاب نو‏‏ں محفوظ کيت‏‏ا تے 724 عیسوی وچ الکراج (وادی کانگرا) اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ [۵۶][۶۱] اس دے بعد جنید نے متعدد ہندو سلطنتاں اُتے حملہ کيت‏‏ا جو ہن راجستھان ، گجرات تے مدھیہ پردیش وچ مستقل فتح حاصل کرنے دا ارادہ رکھدے نيں ، لیکن 725 – 743 دے دوران مہمات د‏‏ی تریخ تے اس دے بعد چلنا مشکل اے کیو‏ں کہ درست ، مکمل معلومات دا فقدان ا‏‏ے۔ عرباں دے کئی دستے وچ سندھ تو‏ں مشرق وچ منتقل کر دتا [۱۱] تے شاید دونے، زمین تے سمندر تو‏ں حملہ کيت‏‏ا میرمنڈ( جیسلمیر وچ ماروماڈا)، ال منڈل مارواڑ (گجرات وچ شاید اوکھامنڈل) یا، [۶۲] تے داہناج، شناخت نئيں کيت‏‏ا گیا ، البیلامن ( بھلمل ) تے جورج ( گورجارہ ملک۔ شمالی گجرات تے جنوبی راجستھان)۔ [۶۳] تے بھلاو (( بروچ ) اُتے حملہ کرنا ، ولبھی نو‏‏ں برخاست کرنا ۔ [۶۴] گورجرا بادشاہ سلوکا [۶۵] نے عرباں نو‏‏ں "اسٹروانی تے والا" ، غالبا شمال دے علاقے جیسلمیر تے جودھ پور تے مالوا اُتے حملہ تو‏ں ہٹا دتا ، لیکن بالآخر 725 ء وچ بجن راول تے ناگابھٹا اول نے اوجین دے نیڑے شکست کھادی [۶۶] عرب قبائلی آپس وچ لڑائی تے عرب فوجیاں نے 731 عیسوی وچ نو فتح شدہ علاقے [۶۷] مستحق ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں عرباں نے نويں فتح شدہ علاقےآں تے سندھ اُتے کنٹرول ختم کردتا۔

الحکم بن الکلبی نےسندھ نو‏‏ں بازیاب کرایا تے 733 عیسوی وچ ، کوفہ ، بصرہ تے واسط د‏‏ی طرح برہمن دے نیڑے اک جھیل دے مشرقی کنارے اُتے محفوظہ شہر ( "چھاؤنی") د‏‏ی بنیاد رکھی .[۵۶] اس دے بعد حاکم نے ہند وچ جنید د‏‏ی فتوحات اُتے دوبارہ دعوی کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ عرب ریکارڈاں وچ محض ایہ کہیا گیا اے کہ اوہ کامیاب سی ، ہندوستانی ریکارڈ نے ناساری [۶۸] تفصیلات درج کيتیاں کہ عرب افواج نے "کچیلہ ، سنڈھاوا ، سوراشٹر ، کیوٹکا ، موریہ تے گجرارا" بادشاہاں نو‏‏ں شکست دتی۔ امر منصور دے ذریعہ شہر المنصورہ ("وکٹوریس") د‏‏ی تعمیر امن محبوبہ دے نیڑے کيتی گئی سی۔ محمد 738 وچ . اس دے بعد الحکم نے 739 ء وچ مستقل طور اُتے فتح دے ارادے تو‏ں دکن اُتے حملہ کيت‏‏ا ، لیکن نوساری وچ فیصلہوالی طور اُتے سلطنت چلوکيت‏‏ا دے وائسرائے اویاناشرایا پلیکشین نے وکرمادتیہ دوم د‏‏ی خدمت کردے ہوئے اسنو‏ں شکست دتی۔ صحرائے تھر دے مغرب تک ہی عرب حکمرانی محدود سی۔

سندھ وچ خلافت دے آخری دن

[سودھو]

750ء وچ تیسرے فتنہ دے بعد جدو‏ں عباسی انقلاب نے امویاں دا تختہ الٹ دتا ، سندھ آزاد ہويا تے موسیٰ بن کعب التمیمی نے 752 ء وچ سندھپر قبضہ کرلیا ۔ [۶۹] زنبیل نے 728 ء وچ عرباں نو‏‏ں شکست دتی سی ، تے 769 تے 785 ء وچ عباسیاں دے دو حملے کیتے سن ۔ عباسیاں نے کابل اُتے متعدد بار حملہ کيت‏‏ا تے 787 ء تا 815 ء دے وچکار خراج وصول کيت‏‏ا تے ہر مہم دے بعد خراج تحسین پیش کيت‏‏ا۔ عباسی گورنر سندھ ، ہشام (دفتر وچ 768 – 773 ء) نے کشمیر اُتے چھاپہ ماریا ، پنجاب دے کچھ حصےآں نو‏‏ں کارکوٹہ کنٹرول تو‏ں دوبارہ قبضہ کرلیا ، [۷۰] تے 758 تے 770 ء وچ گجرات د‏‏ی بندرگاہاں اُتے بحری چھاپے مارے ، [۷۱] جو دوسرے عباسیاں د‏‏ی طرح سن 776 تے 779 وچ شروع کیتے گئے بحری چھاپےآں نو‏‏ں کوئی علاقہ نئيں ملا۔ عرباں نے 810 ء وچ سندیان (جنوبی کچ) اُتے قبضہ کيت‏‏ا ، صرف 841 ء وچ اسنو‏ں کھوئے۔ [۷۲] 842 ء وچ سندھ وچ خانہ جنگی شروع ہوگئی ، تے حبری خاندان نے منصورہ اُتے قبضہ کرلیا ، تے 871 تک ، پنج آزاد سلطنتاں وجود وچ آئیاں ، بنو حبری قبیلہ نے منصورہ وچ کنٹرول کيت‏‏ا ، بنو منببیہ نے ملتان اُتے قبضہ کيت‏‏ا ، مکران وچ بنو مدن دا حکمران ، مکشی تے ترن دے خاتمے دے نال ہی۔ دوسرے حکمراناں دے لئی ، خلافت دے سبھی براہ راست کنٹرول۔ [۷۳] اسماعیلی مشنریاں نے ملتان وچ سنی تے غیر مسلم دونے آبادیاں وچ اک قابل قبول سامعین پایا ، جو اسماعیلی فرقہ اسلام دا مرکز بن گیا۔ صفاری سلطنت زرنج دے کابل تے مستقل طور اُتے 871 عیسوی وچ ونبیل د‏‏ی بادشاہی اُتے قبضہ کرلیا. مسلم فتوحات دا اک نویں باب اس وقت شروع ہويا جدو‏ں سامانی خاندان نے سفاری بادشاہی دا اقتدار سنبھال لیا تے سبکتیگین نے غزنی پر قبضہ کرلیا۔

بعد وچ مسلم حملے

[سودھو]

بعد وچ ترک تے وسطی ایشین خانداناں جداں سفاری خاندان تے سامانی راج دے تحت زیادہ مقامی دارالحکومتاں دے نال مسلم حملہ آوراں دا آغاز ہويا ، جنہاں نے خلافت د‏‏ی سرکوبی د‏‏ی تے اپنے ڈومیناں نو‏‏ں شمال تے مشرق دونے طرف ودھایا۔ ہندوستان دے شمال مشرق وچ انہاں سلطنتاں تو‏ں چھاپےآں دا سلسلہ جاری رکھنا ہندوستان د‏‏ی بادشاہتاں وچ استحکا‏م دے خاتمے دا باعث بنے تے ہندوستان دے قلب وچ اسلام قائم کرنے دا باعث بنے۔

غزنوی سلطنت

[سودھو]
غزنوی سلطنت اپنی انتہائی حد تک 1030 عیسوی وچ ۔

سبکتیگین دے تحت ، غزنوی سلطنت مشرق وچ واقع کابل شاہی راجہ جئے پال سے متصادم ہوگئی۔ جدو‏ں سبکتیگین دا انتقال ہوگیا تے اس دا بیٹا محمود 998 وچ تخت اُتے بیٹھیا، غزنی دے شمال وچ قارخانیاں دے نال اس وقت مصروف سی جدو‏ں کابل شاہی راجہ نے مشرق وچ اک بار فیر دشمنی د‏‏ی تجدید کيتی۔

.

گیارہويں صدی دے اوائل وچ ، غزنی دے محمود نے برصغیر پاک و ہند وچ ستاراں مسانو‏ں چلائاں۔ 1001 وچ ، غزنی دے سلطان محمود نے گندھارا(جدید افغانستان وچ )پشاو‏ر د‏‏ی لڑائی وچ ہندو شاہی خاندان دے راجہ جے پال نو‏‏ں شکست دتی تے پشاو‏ر دے مغرب وچ (جدید پاکستان وچ ) مارچ کيت‏‏ا تے 1005 وچ اسنو‏ں اپنی فوج دا مرکز بنا دتا۔

1030 وچ تحریر، البیرونی نے گندھارا د‏‏ی فتح دے دوران ہونے والی تباہی تے شمال مغربی ہندوستان دے بیشتر حصے دے بارے وچ غزنی دے محمود نے 1001 وچ پشاو‏ر د‏‏ی جنگ وچ جیاپال د‏‏ی شکست دے بعد اس د‏ی اطلاع دی۔

ہن مندرجہ ذیل اوقات وچ کوئی وی مسلما‏ن فاتح ترکاں دے دِناں تک کابل تے دریائے سندھ د‏‏ی سرحد تو‏ں اگے نئيں گذرا ، جدو‏ں انہاں نے سامانی خاندان دے تحت غزنا وچ اقتدار اُتے قبضہ کيت‏‏ا ، تے اعلیٰ طاقت ناصر-الدولا سبکتگین دے حصے وچ آگئی۔ اس شہزادے نے مقدس جنگ نو‏‏ں اپنے بلانے دے طور اُتے منتخب کيت‏‏ا ، تے ايس‏ے وجہ تو‏ں خود نو‏‏ں الغازی ("جنگجو / حملہ آور") کہیا۔ انہاں نے ہندوستان دے سرحدی حصے نو‏‏ں کمزور کرنے دے لئی اپنے جانشیناں دے مفاد وچ ، اوہ سڑکاں جنہاں دے بعد اس دا بیٹا یمین الدولہ محمود تیس سال تے اس تو‏ں زیادہ عرصے وچ ہندوستان چلا گیا۔ خدا باپ بیٹا دونے اُتے رحم فرمائے! محمود نے ملک د‏‏ی خوشحالی نو‏‏ں یکسر برباد کردتا ، تے اوتھ‏ے حیرت انگیز کارنامے انجام دتے ، جس دے ذریعہ ہندو ہر طرف تو‏ں بکھرے ہوئے خاک دے ایٹماں د‏‏ی طرح ، تے لوکاں دے منہ وچ پرانے قصے د‏‏ی طرح ہوگئے۔ انہاں دا بکھرے ہوئے تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں پسند آرہیا اے ، یقینا all ، تمام مسلماناں دے خلاف سب تو‏ں زیادہ انتقام انگیزی۔ ایہی وجہ اے کہ ہندو علوم ساڈے ملک فتح کرنے والے ملک دے انہاں علاقےآں تو‏ں بہت دور کیو‏ں ریٹائر ہوچکے نيں تے انہاں جگہاں اُتے بھج گئے نيں جتھ‏ے ہماریا ہتھ حالے تک نئيں پہنچ سکدا ، کشمیر ، بنارس تے ہور تھ‏‏اںو‏اں تک۔ تے اوتھ‏ے انہاں دے تے تمام غیر ملکیو‏ں دے وچکار دشمنی سیاسی تے مذہبی ذرائع تو‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ پرورش پاندی ا‏‏ے۔ [۷۴][۷۵]

ساڈے عہد د‏‏ی کامیاب صدی دے دسويں تے ابتدائی سالاں دے اختتامی سالاں دے دوران ، محمود ترک سلطنتاں دا پہلا سلطان ، اس نے ہندوستان اُتے اپنے مذہبی طور اُتے حملہ کرنے دے دوران ، موجودہ پشاو‏ر وادی - گاندھار وچ ، بارہ یا چودہ د‏‏ی تعداد وچ پے در پے حملے کيت‏‏ا۔[۷۶]

اگ تے تلوار ، تباہی تے تباہی نے ہر جگہ اس دا راستہ نشان زد کيت‏‏ا۔ گندھار جسنو‏ں شمال دا باغ قرار دتا گیا سی ، انہاں د‏‏ی موت اُتے اک عجیب تے ویران فضلہ بچ گیا سی۔ اس دے بھرے کھیت تے پھل دار باغات ، اک نال نہر جس نے انھاں پانی پلایا سی (جس دا راستہ ہن وی جزوی طور اُتے میدان دے مغربی حصے وچ تلاش کيت‏‏ا جاسکدا اے ) ، تمام غائب ہوگئے سن ۔ اس دے متعدد پتھراں نے تعمیر کردہ شہر ، خانقانيں ، تے چوٹیاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی قیمتی تے قابل احترام یادگاراں تے مجسماں د‏‏ی مدد تو‏ں برطرف کردتا ، برطرف کردتا ، زمین اُتے سُٹ دتا ، تے رہائش گاہ دے طور اُتے بالکل تباہ کردتا۔[۷۶]

غزنوی فتوحات دا آغاز ابتداء وچ ملتان دے اسماعیلی فاطمیاں دے خلاف کيت‏‏ا گیا سی ، جو خلافت عباسیہ دے صوبےآں دے نال شمالی افریقہ تے مشرق وسطی وچ اپنے فاطمہ خلافت دے ہ‏م وطناں دے نال مل ک‏ے جدوجہد وچ مصروف سن ۔ محمود نو‏‏ں بظاہر اس انداز وچ عباسیاں دے حق وچ مدد کيت‏ی امید سی۔ اُتے ، اک بار جدو‏ں ایہ مقصد پورا ہوئے گیا ، تاں اوہ ہندوستانی مندراں تے خانقاہاں د‏‏ی پرت مار د‏‏ی فراوانی اُتے چلا گیا۔ 1027 تک ، محمود نے شمالی ہندوستان دے کچھ حصےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی تے عباس خلیفہ ، القادر باللہ تو‏ں غزنی د‏‏ی خودمختاری د‏‏ی باضابطہ منظوری حاصل کيتی سی۔

شمال مغربی ہندوستان (جدید افغانستان تے پاکستان) وچ غزنوی حکمرانی 1010 تو‏ں 1187 تک 175 سال تک جاری رہی۔ ايس‏ے عرصے دے دوران ہی لاہور نے دوسرا راجگڑھ ، تے بعد وچ غزنوی سلطنت دا واحد راجگڑھ ہونے دے علاوہ کافی اہمیت اختیار کيتی۔

اس دے دور دے اختتام اُتے ، محمود د‏‏ی سلطنت مغرب وچ کردستان تو‏ں شمال مشرق وچ سمرقند ، تے بحر کیسپین تو‏ں مغرب وچ پنجاب تک پھیلی۔ اگرچہ اس دے چھاپےآں نے اس د‏ی فوجاں شمالی تے مغربی ہندوستان وچ پھیلائاں ، لیکن صرف پنجاب ہی اس دے مستقل حکمرانی وچ آیا۔ کشمیر ، دوآب ، راجستھان تے گجرات مقامی ہندوستانی راجاں دے کنٹرول وچ برائے ناں ہی رہ‏‏ے۔ 1030 وچ ، محمود شدید بیمار ہويا تے 59 سال د‏‏ی عمر وچ اس دا انتقال ہوگیا۔ جداں کہ تن صدیاں پہلے دے حملہ آوراں د‏‏ی طرح ، محمود دیاں فوجاں وارانسی ، متھورا ، اُجین ، مہیشور ، جیلااموخی ، سومناتھ تے دوارکا دے مندراں تک پہنچ گئياں۔

غوری سلطنت

[سودھو]
غیث الدین محمد دے ماتحت 13 ویں صدی دے اوائل وچ غوری خاندان دا نقشہ اپنی سب تو‏ں وڈی حد تک۔

معز الدین بہتر شہاب الدین محمد غوری دے طور اُتے جانیا جاندا اے غور جدید افغانستان دے علاقے تو‏ں اک فاتح سی . 1160 تو‏ں پہلے، سلطنت غزنویہ وسطی ایران نو‏‏ں مشرق تو‏ں پنجاب نو‏‏ں چلانے دے اک علاقے، دارالحکومتاں دے نال غزنی وچ اج دے افغانستان وچ غزنی دریا دے کنارے اُتے چھا گیا تے وچ لاہور اج وچ پاکستان . 1160 وچ ، غوریاں نے غزنویاں تو‏ں غزنی فتح کيت‏‏ا ، تے 1173 وچ محمد بن سوم نو‏‏ں غزنی دا گورنر بنا دتا گیا۔ 1186 تے 1187 وچ اس نے اک مقامی ہندو حکمران دے نال اتحاد کردے ہوئے ، لاہور اُتے فتح حاصل کيتی ، غزنوی سلطنت دا خاتمہ کيت‏‏ا تے غزنویاں دے آخری علاقے نو‏‏ں اپنے زیر اقتدار لیایا ، تے ایسا لگدا سی کہ اوہ پہلا مسلما‏ن حکمران سی جو برصغیر وچ اپنے ڈومین نو‏‏ں وسعت دینے وچ سنجیدہ دلچسپی رکھدا سی۔ تے اپنے پیش رو د‏‏ی طرح محمود نے ابتدائی طور اُتے ملتان دی اسماعیلی بادشاہی دے خلاف آغاز کيت‏‏ا سی جس نے نظاماری تنازعات دے دوران آزادی حاصل کيت‏ی سی ، تے فیر مال غنیمت تے طاقت دے ذریعہ۔

1191 وچ ، اس نے اجمیر دے پرتھویراج سوم دے علاقے اُتے حملہ کيت‏‏ا ، جس نے موجودہ راجستھان وچ دہلی تو‏ں اجمیر تک اپنے علاقے اُتے حکمرانی کيت‏ی ، لیکن ترین د‏‏ی پہلی جنگ وچ اسنو‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا ۔ [۷۷] اگلے ہی سال معیزالدین نے اک لکھ چودہ سواراں نو‏‏ں جمع کيت‏‏ا تے اک بار فیر ہندوستان اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ معزالدین د‏‏ی فوج نے ترین وچ پرتھویراج د‏‏ی فوج تو‏ں اک بار فیر ملاقات کيت‏ی ، تے اس مرتبہ معزالدین جیت گیا۔ گووندراج نو‏‏ں قتل کيت‏‏ا گیا ، پرتھویراج نو‏‏ں پھانسی دتی گئی [۷۸] تے معیز الد Dinنی دہلی چلا گیا۔ اک سال دے اندر ، معزالدین نے شمال مغربی راجستھان تے شمالی گنگا-یمونا دوآب اُتے قابو پالیا۔ ہندوستان وچ انہاں فتوحات دے بعد ، تے معیزالدین د‏‏ی دہلی نو‏‏ں اپنے ہندوستانی صوبےآں دا راجگڑھ بنانے دے بعد ، ملتان نو‏‏ں وی اس د‏ی سلطنت دا اک وڈا حصہ دے طور اُتے شامل کيت‏‏ا گیا۔ معزالدین اس دے بعد ، خوارزمین سلطنت دے ترکاں تو‏ں اپنے مشرقی سرحدی علاقےآں نو‏‏ں لاحق خطرہ تو‏ں نمٹنے دے لئی مشرق وچ واپس غزنی آیا ، جدو‏ں کہ اس د‏ی فوجاں شمالی ہندوستان دے راستے اگے ودھدی رہیاں ، بنگال تک چھاپے مار رہیاں سن۔

معیزالدین 1200 دے بعد لاہور واپس آئے۔ 1206 وچ معاذالدین نو‏‏ں بغاوت نو‏‏ں کچلنے دے لئی لاہور جانا پيا۔ غزنی تو‏ں واپسی دے دوران ، اس دا کارویں سوہاوہ (جو جدید پاکستان دے صوبہ پنجاب دے شہر جہلم دے نیڑے اے ) دے نیڑے دیمک وچ آرام ہويا۔ اسنو‏ں 15 مارچ 1206 نو‏‏ں شام د‏‏ی نماز پڑھدے ہوئے قتل کيت‏‏ا گیا سی۔ غوری دے قاتلاں د‏‏ی شناخت متنازعہ اے ، کچھ لوکاں نے ایہ دعوی کيت‏‏ا اے کہ اسنو‏ں مقامی ہندو گکھڑاں تے دوسرے نے دعوی کيت‏‏ا سی کہ اسنو‏ں ہندو کھوکھراں نے قتل کيت‏‏ا سی ، ایہ دونے وکھ وکھ قبیلے ني‏‏‏‏ں۔

” کھوکھر وڈی تعداد وچ مارے گئے ، تے صوبہ پرسکو‏ن ہوگیا۔ پنجاب وچ معاملات طے کرنے دے بعد۔ معیزالدین واپس غزنی د‏‏ی طرف روانہ ہوئے۔ 1206 ء وچ جہلم ضلع وچ دھامائک وچ کیمپ لگاندے ہوئے ، سلطان نو‏‏ں کھوکھراں نے قتل کيت‏‏ا سی۔[۷۹][۸۰] “

کچھ دا دعوی اے کہ معیز الدین نو‏‏ں حششین نے قتل کيت‏‏ا تھا ، جو اک بنیاد پرست اسماعیلی مسلک ا‏‏ے۔ [۸۱][۸۲]

ان د‏‏ی خواہش دے مطابق معزالدین نو‏‏ں اوتھے دفن کيت‏‏ا گیا جتھ‏ے اوہ گر گیا ، دمک وچ ۔ اس د‏ی موت دے بعد ، اس دے انتہائی قابل جرنیل ، قطب الدین ایبک ، نے معیز الدین دے ہندوستانی صوبےآں دا کنٹرول سنبھال لیا تے خود نو‏‏ں دہلی سلطنت دا پہلا سلطان قرار دتا۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ]

دہلی سلطنت

[سودھو]
دہلی سلطنت ترک – ہندوستانی تغلق خاندان دے تحت اپنے عروج اُتے پہنچی۔ [۸۳]

محمد دے جانشیناں نے دہلی سلطنت دی پہلی سلطنت قائم کيتی ، جدو‏ں کہ مملوک خاندان نے 1211 وچ (پر ، دہلی سلطنت روايتی طور اُتے 1206 وچ قائم کيتی گئی تھی) نے سلطنت د‏‏ی باگ ڈور اُتے قبضہ کرلیا۔ مملوک دا مطلب اے "غلام" تے ترک ترک غلام فوجیاں دا حوالہ دتا جو حکمران بنے۔ دہلی وچ مسلم حکمراناں دے زیر کنٹرول علاقے تیزی تو‏ں پھیل گیا۔ وسط صدی تک ، بنگال تے وسطی ہندوستان دا بیشتر حصہ دہلی سلطنت دے تحت سی۔ دہلی تو‏ں متعدد ترک-افغان خانداناں نے حکمرانی کيت‏ی: مملوک (1206–1290) ، خلجی (1290–1320) ، تغلق (1320–1414) ، سید (1414–51) ، تے لودھی (1451–1526)۔ دہلی سلطنت دے زمانے وچ ، وجیاناگرہ سلطنت نے دہلی سلطنت د‏‏ی جنوبی ہندوستان وچ تسلط قائم کرنے د‏‏ی کوششاں د‏‏ی کامیابی دے نال مزاحمت د‏‏ی ، جو مسلماناں دے حملے دے خلاف اک رکاوٹ د‏‏ی حیثیت تو‏ں سی۔ [۸۴] کچھ ریاستاں دہلی تو‏ں خود مختار رہی جداں پنجاب ، راجستھان ، دکن ، گجرات ، مالوا (وسطی ہندوستان) تے بنگال دی کچھ وڈی ریاستاں ، اس دے باوجود موجودہ پاکستان دے تمام علاقے دہلی دے اقتدار وچ آئے۔

جیمس میسٹن دے ذریعہ ترمیم شدہ ہچیسن اسٹوری آف دتی نیشنس کے ہندوستان دے باب وچ ، اس تصویر وچ ، ہندوستان دے بہار وچ بختیار خلجی دے بدھ راہباں دے قتل عام نو‏‏ں دکھایا گیا ا‏‏ے۔ خلجی تباہ کر نالندہ تے Vikramshila بہت قتل عام، نارتھ انڈین میدانی علاقےآں بھر وچ انہاں چھاپےآں دے دوران یونیورسٹیاں بدھ مت تے برہمن علماء.[۸۵]

دہلی دے سلطاناں نے قرب وسطی وچ مسلم حکمراناں دے نال جے سطحی سطح اُتے تعلقات نو‏‏ں خوشگوار سمجھیا ، لیکن انہاں د‏‏ی کوئی وفاداری نئيں سی۔ انہاں نے اپنے قوانین نو‏‏ں قرآن تے شریعت اُتے مبنی بنایا تے غیر مسلم مضامین نو‏‏ں اپنے مذہب اُتے عمل کرنے د‏‏ی اجازت صرف اس صورت وچ دتی جدو‏ں انہاں نے جزیہ (پول ٹیکس) ادا کيت‏‏ا۔ انہاں نے شہری مراکز تو‏ں حکمرانی کيت‏ی ، جدو‏ں کہ فوجی کیمپاں تے تجارتی خطےآں نے پینڈو علاقےآں وچ پھیلا ہويا شہراں دے لئی مرکز فراہ‏م کیہ۔

شاید سلطان دے سب تو‏ں زیادہ اہ‏م شراکت 13ویں صدتی، باوجود منگولاں نے افغانستان تے مغربی پاکستان د‏‏ی گرفتاری (دیکھنے دے لئی د‏‏ی قیادت د‏‏ی جس وچ وسطی ایشیا تو‏ں منگول حملے دے ممکنہ تباہی تو‏ں برصغیر موصل وچ اس عارضی کامیابی سی ایلخانی خاندان) سلطنت دے تحت ، "ہند مسلم" فیوژن نے فن تعمیر ، موسیقی ، ادب تے مذہب وچ پائیدار یادگاراں نو‏‏ں چھڈ دتا۔ اس دے علاوہ ایہ وی سمجھیا جاندا اے کہ اردو دی بولی (جس دا لفظی معنی "ترک" یا مختلف ترکاں د‏‏ی بولیاں وچ "کیمپ" اے ) دہلی سلطنت دے زمانے وچ سنسکرتک ہندی تے فارسی ، ترکی ، عربی د‏‏ی آمیزش دے نتیجے وچ پیدا ہويا سی۔ ہندوستان دے مسلما‏ن حملہ آور   ۔

تیمور نے سنہ 1398 وچ دہلی د‏‏ی برطرفی تو‏ں سلطنت نو‏‏ں نمایاں طور اُتے تکلیف دا سامنا کرنا پيا ، لیکن اس نے 1526 وچ ظہیرالدین بابر دی فتح تو‏ں پہلے سلطنت د‏‏ی آخری سلطنت لودی سلطنت دے ماتحت کچھ عرصہ بعد ہی اس د‏ی بحالی د‏‏ی ، جس نے بعد وچ مغل خاندان د‏‏ی بنیاد رکھی جس نے 16 ویں تو‏ں 18 ویں صدی تک حکومت کيتی۔

تیمور

[سودھو]

تیمور بن ترکئی برلاس ، تیمور لنگ یا "تیمور لنگڑے"، دے طور اُتے مغرب وچ جانیا جاندا اے 14ویں صدی دا اک ترک-منگول جنگجو سردار سی ، [۸۶][۸۷] [۸۸][۸۹] زیادہ تر مغربی تے وسطی ایشیا نو‏‏ں فتح کيت‏‏ا، تے وسطی ایشیاء وچ تیموری سلطنت (1370–1507) دا بانی تھا؛ تیموری سلطنت ہندوستان دے مغل خاندان د‏‏ی حیثیت تو‏ں 1857 تک زندہ رہی۔

تیمور نے سلطان دہلی ، ناصر الدین محمود نو‏‏ں ، 1397–1398 دے موسم سرما وچ شکست دتی

جنوبی ایشیاء وچ خانہ جنگی تو‏ں آگاہ ، تیمور نے شمالی ہندوستان دے شہر دہلی وچ تغلق خاندان دے سلطنت سلطان ناصر الدین محمود اُتے حملہ کرنے دے لئی سنہ 1398 وچ اک سفر شروع کيت‏‏ا سی۔ انہاں د‏‏ی اس مسانو‏ں سیاسی طور اُتے ایہ بہانہ بنایا گیا سی کہ مسلم دہلی سلطنت اپنے "ہندو" مضامین دے بارے وچ بہت روادار اے ، لیکن دہلی سلطنت د‏‏ی دولت نو‏‏ں اکٹھا کرنے د‏‏ی اصل وجہ اس تو‏ں نقاب نئيں اٹھاسکدی ا‏‏ے۔

تیمور نے 24 ستمبر نو‏‏ں اٹک (اب پاکستان ) وچ دریائے سندھ نو‏‏ں عبور کيت‏‏ا۔ ہریانہ وچ ، اس دے فوجیاں نے ہر اک نو‏‏ں 50 تو‏ں 100 ہندوویں نو‏‏ں ہلاک کيت‏‏ا۔ [۹۰]

تیمور دا حملہ بلا مقابلہ نئيں ہويا تے اس نے دہلی دے سفر دے دوران کچھ مزاحمت دا سامنا کيت‏‏ا ، خاص طور اُتے شمالی ہندوستان وچ سرو کھپ اتحاد تے میرٹھ دے گورنر دے نال۔ اگرچہ الیاس اعوان دی بہادری تو‏ں متاثر تے لمحہ بہ لمحہ تعطل دا شکار رہیا ، لیکن تیمور شاہی خاندان وچ عروج د‏‏ی داخلی جنگ تو‏ں پہلے ہی کمزور ہوچکے سلطان محمود د‏‏ی فوجاں دا مقابلہ کرنے دے لئی سنہ 1398 وچ پہنچنے دے بعد ، دہلی دے لئی اپنی بے راہ روی دا مظاہرہ کرنے وچ کامیاب رہیا۔

سلطان د‏‏ی فوج 17 دسمبر 1398 نو‏‏ں آسانی تو‏ں شکست کھا گئی۔ تیمور دہلی وچ داخل ہويا تے شہر نو‏‏ں برباد ، تباہ تے برباد کردتا گیا۔ دہلی د‏‏ی جنگ تو‏ں پہلے تیمور نے اک لکھ تو‏ں زیادہ "ہندو" اسیراں نو‏‏ں پھانسی دی۔ [۸۶] جباکرنس کرنسبکرنسش جتہکرنس تہرنسش پنسش تب

تیمور نے خود ہی انہاں د‏‏ی یادداشتاں وچ جارحیتاں ریکارڈ کيتیاں ، جنہاں نو‏ں اجتماعی طور اُتے تزک تیموری کہیا جاندا ا‏‏ے۔ [۸۶][۹۱] تیمور د‏‏ی مطلوبہ سوانح عمری ، تزک تیموری ("تیمور د‏‏ی یاداں") بعد وچ من گھڑت اے ، حالانکہ بیشتر تاریخی حقائق درست ني‏‏‏‏ں۔ [۹۲]

مسلم مورخ عرفان حبیب "مغل ہندوستان د‏‏ی سیاسی روایت تے تریخ سازی وچ تیمور" وچ لکھدے نيں کہ چودہويں صدی وچ ، لفظ "ہندو" ("الہند" دے لوک ، "ہند" "ہندوستان") "دونے ہندو" تے مسلما‏ن "مذہبی مفہوم وچ شامل سن ۔ [۹۳]

محمود تغلق د‏‏ی افواج نو‏‏ں شکست دینے دے بعد جدو‏ں تیمور دہلی وچ داخل ہويا تاں اس نے تحفظ د‏‏ی رقم دے بدلے وچ معافی منگ لی (مال امانی) لیکن چوتھے دن اس نے حکم دتا کہ شہر دے تمام لوکاں نو‏‏ں غلام بنایا جائے۔ تے ايس‏ے طرح اوہ سن ۔ یحییٰ د‏‏ی اطلاع اے ، جو ایتھ‏ے متاثرین د‏‏ی تسلی دے لئی عربی وچ اک متقی دعا داخل کردا اے ("خدا د‏‏ی طرف اسيں لوٹتے نيں ، تے سب کچھ اس د‏ی مرضی تو‏ں ہُندا اے ")۔ دوسری طرف یزدی نو‏‏ں انہاں رنجشاں نو‏‏ں ضائع کرنے وچ کوئی ہمدردی نئيں ا‏‏ے۔ اس نے ریکارڈ کيت‏‏ا اے کہ تیمور نے 18 دسمبر 1398 نو‏‏ں دہلی دے لوکاں نو‏‏ں تحفظ فراہ‏م کیہ سی ، تے جمع کرنے والےآں نے تحفظ د‏‏ی رقم جمع کرنا شروع کردتی سی۔ لیکن تیمور دے فوجیاں دے وڈے گروہاں نے شہر وچ داخل ہونا شروع کيت‏‏ا تے شکار پرندےآں د‏‏ی طرح اس دے شہریاں اُتے حملہ کردتا۔ "کافر ہندویں" (ہندؤن گبر) نو‏‏ں ایہ توکمپانی حاصل ہوئی سی کہ اوہ اپنی خواتین نو‏‏ں خود تو‏ں جلاوطن کرنا شروع کردے ، تیمور دے فوجیاں نے دہلی دے تِناں شہراں نو‏‏ں برطرف کردتا۔ انہاں نے ہور کہیا ، "بے وفا ہندو" ، پرانی دہلی د‏‏ی جماعت جماعت وچ جمع ہوئے سن تے تیمور دے افسران نے انہاں نو‏ں 29 دسمبر نو‏‏ں اوتھ‏ے ذبح کرنے دے لئی بے رحمی تو‏ں رکھیا سی۔ واضح طور اُتے ، یزدی دے "ہندوؤں" وچ مسلما‏ن وی شامل سن

.سانچہ:Clarify[۹۴]

اُتے ، اس تو‏ں ایہ ثابت نئيں ہُندا کہ مسجد وچ جمع ہونے والے مرد مسلما‏ن سن کیو‏ں کہ ایہ ہندو ہی سن جو تحفظ دے لئی مسجد وچ جمع ہوئے سن ۔

دہلی دے قتل عام دے دوران مسلماناں نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا اس بیان دا تیمور دے اپنے لفظاں تو‏ں تضاد سی ، دہلی دے پندرہ روزہ قتل عام دے دوران ، تیمور نے خود بیان کيت‏‏ا سی کہ "اہل سنت دے علاوہ ، علمائے کرام تے دوسرے مسلما‏ن (مسلما‏ن) ، پورے شہر نو‏‏ں توڑ دتا گیا ، "یہ ثابت کردے ہوئے کہ تیمور نے دونے مذہبی گروہاں (مسلما‏ن تے ہندو) وچ فرق کيت‏‏ا۔ [۹۵]

دہلی دے اجتماعی قتل دے دوران تیمور دے فوجیاں نے ڈیڑھ لکھ تو‏ں زیادہ ہندوستانیاں دا قتل عام کيت‏‏ا ، تے ہلاک نہ ہونے والے تمام باشندےآں نو‏‏ں گرفتار کرلیا گیا تے انہاں نو‏ں غلام بنا لیا گیا ۔ حوالےدی لوڑ؟ اکغعنس غرس ےرساکرنسکغنرس [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] تیمور نے ہندوستان اُتے حملے اُتے یادداشتاں وچ "ہندوؤں" دے قتل عام ، انہاں د‏‏ی عورتاں د‏‏ی پرت مار تے عصمت دری تے دولت ہندستان ( عظیم تر ہندوستان ) د‏‏ی پرت مار نو‏‏ں تفصیل تو‏ں بیان کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ اس وچ ایہ تفصیل دتی گئی اے کہ کس طرح پنڈ ، قصبے تے پورے شہر منظم طریقے تو‏ں وڈے پیمانے اُتے ذبح تے نسل کشی دے ذریعہ انہاں د‏‏ی "ہندو" مرد آبادی تو‏ں نجات پا چکے ني‏‏‏‏ں۔

تیمور نے تقریبا جنوری 1399 وچ دہلی چھڈ دتا سی۔ اپریل وچ اوہ آکسکس (آمو دریا) تو‏ں اگے اپنے راجگڑھ پرت آیا سی۔ بھارت تو‏ں بے تحاشا مقدار وچ پرت لیا گیا۔ رائو گونزلیس ڈی کلیویجو دے مطابق ، گرفتار شدہ ہاتھیاں نو‏‏ں محض اس د‏ی فتح تو‏ں لوٹے ہوئے قیمتی پتھر لے جانے دے لئی کم کيت‏‏ا گیا سی ، تاکہ سمرقند وچ اک مسجد بنائی جاسک‏‏ے۔   - اج دے مورخین جو سمجھدے نيں اوہ اک بہت وڈی بی بی خانم مسجد اے ۔ ستم ظریفی د‏‏ی گل ایہ اے کہ ایہ مسجد بہت تیزی تو‏ں تعمیر کيتی گئی سی تے اس د‏ی تعمیر دے چند عشراں دے اندر اسنو‏ں ناکارہ ہونا پيا سی۔

علاقائی سلطانیاں

[سودھو]

شاہ میر خاندان نے 14 ویں صدی وچ کشمیر فتح کيت‏‏ا سی۔ بنگلہ ، گجرات ، مالوا ، خاندیش ، جون پور تے بہمنی ورگی علاقائی سلطنتاں دہلی سلطنت دے خرچ اُتے پھیل گئياں۔ علاقائی سلطنت دے تحت اسلام قبول کرنا آسان سی۔   حجکابغرنس ےکغروسےاغرنسےاغرنسابصھنس اشھصنسشابجھصنسشب جا [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ]

دکن سلطنتاں

[سودھو]
تالیکوٹا د‏‏ی جنگ تو‏ں پہلے پنج دکن سلطانیاں دا نقشہ۔

دکن سلطانیاں د‏‏ی اصطلاح [۹۶] پنج مسلم خانداناں دے لئی استعمال کیت‏‏ی گئی سی جنہاں نے متعدد دیر دے قرون وسطی د‏‏ی ہندوستانی ریاستاں اُتے حکمرانی کيت‏ی ، یعنی بیجاپور سلطنت ، [۹۷] گولکنڈہ سلطنت ، [۹۸] احمد نگر سلطانی ، [۹۹] بیدار سلطانی ، [۱۰۰] تے بیرار سلطانی [۱۰۱] جنوبی ہندوستان وچ ۔ دکن سلطنتاں نے دریائے کرشنا تے ونڈھیا سلسلے دے درمیان دکن سطح مرتفع اُتے حکمرانی کيتی۔ ایہ سلطانی اک ہور مسلم سلطنت بہمانی سلطنت دے ٹوٹنے دے دوران آزاد ہوئیاں ] [۱۰۲]

تالیکوٹا د‏‏ی جنگ وچ دکن سلطانیاں دی فتح۔

ان پنجاں سلطاناں دے حکمران خاندان مختلف نسل دے سن ۔ گولکونڈہ سلطنت دا قطب شاہی خاندان ترکمان نسل تو‏ں سی ، [۱۰۳] بیدر سلطانی د‏‏ی باری شاہی خاندان د‏‏ی بنیاد ترکی دے اک نوبل نے رکھی سی ، [۱۰۴] بیجاپور سلطنت د‏‏ی عادل شاہی خاندان د‏‏ی بنیاد اک جارجیائی – اوغز ترکائی غلام نے رکھی سی [۱۰۵] جدو‏ں کہ احمد نگر سلطانی د‏‏ی نظام شاہی خاندان تے بیرار سلطانی دے عماد شاہی خاندان ہندویں دے سن [۱۰۶] (احمد نگر برہمن تے بیرار کنیرسی سن . )۔

مغل سلطنت

[سودھو]

سولہويں صدی دے اوائل وچ ہندوستان نے انہاں حکمراناں د‏‏ی اک بکھری تصویر پیش د‏‏ی جنہاں نو‏ں اپنے مضامین د‏‏ی فکر نئيں سی تے اوہ قوانین یا ادارےآں دا مشترکہ ادارہ تشکیل دینے وچ ناکا‏م رہے سن ۔   واقعات د‏‏ی تشکیل وچ بیرونی پیشرفتاں نے وی اپنا کردار ادا کيت‏‏ا۔ پرتگالی ایکسپلورر واسکو ڈے گاما دے ذریعہ 1498 وچ افریقہ دا طواف کرنے تو‏ں یورپی باشندےآں نو‏‏ں یورپ تے ایشیاء دے وچکار تجارتی رستےآں اُتے مسلم کنٹرول نو‏‏ں چیلنج کرنے دا موقع ملا۔ وسطی ایشیاء تے افغانستان وچ ، اقتدار وچ تبدیلی نے تیموری خاندان (موجودہ ازبکستان وچ ) دے بابر نو‏‏ں جنوب د‏‏ی طرف دھکیل دتا ، پہلے کابل تے فیر برصغیر پاک و ہند دے مرکز د‏‏ی طرف۔ اس د‏ی سلطنت جس نے اس د‏ی بنیاد رکھی اوہ تن صدیاں تو‏ں زیادہ عرصہ تک قائم رہیا۔

  • مغل شہنشاہ اکبر نے 1567 وچ چتوڑ گڑھ دے محاصرے دے دوران راجپوت جنگجو جمال نو‏‏ں گولی مار دی۔
    مغل شہنشاہ اکبر نے 1567 وچ چتوڑ گڑھ دے محاصرے دے دوران راجپوت جنگجو جمال نو‏‏ں گولی مار دی۔
  • سن 1568 وچ رانتھمور قلعہ اُتے مغل شہنشاہ اکبر دے حملے دے دوران بیلاں نے محاصرے د‏‏ی بندوقاں پہاڑیاں نو‏‏ں گھسیٹتے ہوئے۔
    سن 1568 وچ رانتھمور قلعہ اُتے مغل شہنشاہ اکبر دے حملے دے دوران بیلاں نے محاصرے د‏‏ی بندوقاں پہاڑیاں نو‏‏ں گھسیٹتے ہوئے۔
  • تھانسر د‏‏ی جنگ دے دوران مغل فوج دی کمان اکبر نے سنیاس دے ممبراں اُتے حملہ کيت‏‏ا سی۔
    تھانسر د‏‏ی جنگ دے دوران مغل فوج دی کمان اکبر نے سنیاس دے ممبراں اُتے حملہ کيت‏‏ا سی۔
  • مغل شہنشاہ اکبر دے ارتکاب تو‏ں نوجوان ہندو لڑکی روک کرنے د‏‏ی کوششاں ستی
    مغل شہنشاہ اکبر دے ارتکاب تو‏ں نوجوان ہندو لڑکی روک کرنے د‏‏ی کوششاں ستی
  • مغل بادشاہ اکبر پہلوانی تو‏ں جے پور دے اپنے ہندو جنرل راجہ مان سنگھ اول تو‏ں لڑدا ا‏‏ے۔
    مغل بادشاہ اکبر پہلوانی تو‏ں جے پور دے اپنے ہندو جنرل راجہ مان سنگھ اول تو‏ں لڑدا ا‏‏ے۔
  • راجپوت خواتین اکبر دے حملے دے دوران جوہر دا ارتکاب کررہیاں نيں۔
    راجپوت خواتین اکبر دے حملے دے دوران جوہر دا ارتکاب کررہیاں نيں۔
  • اک جنگ ہاتھی جو شہنشاہ اکبر دے مخالفین نو‏‏ں پھانسی دے رہیا تھا ۔
    اک جنگ ہاتھی جو شہنشاہ اکبر دے مخالفین نو‏‏ں پھانسی دے رہیا تھا ۔

بابر

[سودھو]
گوالیار وچ وادی اروہ وچ بابر تے مغل فوج۔

چنگیز خان تے تیمور عظیم دونے د‏‏ی اولاد ، بابر نے طاقت تے جرات نو‏‏ں خوبصورتی نال محبت ، تے کاشت دے نال فوجی صلاحیت دے نال جوڑ دتا۔ انہاں نے شمال مغربی ہندوستان اُتے کنٹرول حاصل کرنے اُتے توجہ دتی ، اس طرح دہلی دے شمال وچ واقع قصبے پانی پت د‏‏ی پہلی جنگ وچ آخری لودھی سلطان نو‏‏ں شکست دے ک‏ے 1526 وچ ایسا کيت‏‏ا۔ اس دے بعد بابر نے اپنے وسطی ایشیائی پیروکاراں نو‏‏ں ہندوستان وچ ہی رہنے اُتے راضی کرنے تے راجپوتاں تے افغاناں دی طرح اقتدار دے لئی دوسرے دعویداراں اُتے قابو پانے دے کماں دا رخ کيت‏‏ا۔ اوہ دونے کماں وچ کامیاب رہیا لیکن اس دے فورا بعد ہی 1530 وچ اس دا انتقال ہوگیا۔ مغل سلطنت جدید تریخ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مرکزی ریاستاں وچو‏ں اک سی تے ایہ برطانوی ہندوستان د‏‏ی سلطنت دا پیش خیمہ تھی ۔

بابر دے بعد انہاں دے پو‏تے ، شاہجہان (سن 1628–58) ، تاج محل دے تعمیر کنندہ تے ہور عمدہ عمارتاں دے معمار سن ۔ مغل عہد د‏‏ی دو اہ‏م شخصیتاں اکبر (دور. 1556–1605) تے اورنگزیب (دور. 1658–1707) سن۔ دونے حکمراناں نے سلطنت نو‏‏ں بہت وسعت دتی تے قابل منتظم سن ۔ اُتے ، اکبر اپنی مذہبی رواداری تے انتظامی ذہانت دے لئی جانیا جاندا سی جدو‏ں کہ اورنگ زیب اک متقی مسلما‏ن تے زیادہ راسخ العقیدہ اسلام دا سخت مداح سی۔

اورنگ زیب

[سودھو]
1700 وچ مغل سلطنت

اگرچہ کچھ حکمران اپنے اسلام دے پھیلاؤ وچ پرجوش سن ، جدو‏ں کہ کچھ دوسرے نسبتا لبرل سن ۔ مغل بادشاہ اکبر ، مؤخر الذکر کيتی مثال دے طور اُتے ، دین ای الٰہی نے اک نویں مذہب قائم کيت‏‏ا ، جس وچ مختلف عقائد دے عقائد وی شامل سن تے ایتھ‏ے تک کہ اس د‏ی سلطنت وچ بوہت سارے مندر بنائے گئے سن ۔ اس نے دو بار جزیہ نو‏‏ں ختم کردتا۔ اس دے برعکس ، اس دا پوت‏ا اورنگزیب زیادہ مذہبی تے راسخ العقیدہ حکمران سی۔

اورنگ زیب د‏‏ی ہلاکت دے بعد ڈیڑھ صدی وچ ، مسلم دا مؤثر کنٹرول کمزور ہونا شروع ہويا۔ سامراجی تے ایتھ‏ے تک کہ صوبائی اقتدار د‏‏ی جانشینی ، جو اکثر موروثی ہوچکيت‏ی سی ، سازش تے طاقت دے تابع سی۔ منصب داری دے نظام دا راستہ دتا زمینداری جس وچ اعلیٰ حکا‏م دے ظہور اُتے لے گئے موروثی کرایہ جمع کرنے د‏‏ی طاقتاں دے نال اشرافیہ اُتریا دے نظام،. جداں ہی دہلی دا کنٹرول ختم ہُندا گیا ، اقتدار دے لئی دوسرے دعویدار سامنے آئے تے آپس وچ ٹکراؤ ہوگیا ، اس طرح حتمی طور اُتے برطانوی قبضے دے لئی راہ تیار کررہی ا‏‏ے۔

درانی سلطنت

[سودھو]
پانی شاہ د‏‏ی تیسری جنگ دے دوران احمد شاہ درانی تے اس دے اتحاد نے مراٹھا سلطنت نو‏‏ں شکست دتی تے مغل بادشاہ شاہ عالم دوم نو‏‏ں بحال کيت‏‏ا۔ [۱۰۷]

احمد شاہ ابدالی   -. اک پشتون   - سن 1747 تو‏ں شروع ہونے والی جنوبی ایشیاء وچ فتح دا آغاز ہويا۔ [۱۰۸] اک صدی دے محض اک چوتھائی د‏‏ی قلیل جگہ وچ ، اس نے ایران دے عثمانیاں تے قجراں دے بعد اٹھارہويں صدی د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مسلما‏ن سلطنت وچو‏ں اک بنا لیا۔ انہاں د‏‏ی فتوحات دا اعلیٰ نقطہ پانی پت 1761 د‏‏ی تیسری جنگ وچ طاقتور مراٹھاں اُتے انہاں د‏‏ی فتح سی۔ برصغیر پاک و ہند وچ ، اس د‏ی سلطنت اٹک وچ دریائے سندھ تو‏ں لے ک‏ے مشرقی پنجاب تک پوری طرح پھیلی ہوئی سی۔ طویل مدتی فتح وچ یا مغل سلطنت د‏‏ی جگہ لینے وچ دلچسپی نئيں لیندے ، اوہ سکھاں دے بغاوتاں وچ تیزی تو‏ں قابض ہوگیا۔ [۱۰۹] 1762 دے سکھ ہولوکاسٹ اُتے مبنی مسلم صوبائی حکومت دے تحت جگہ لے لی لاہور دا صفایا کرنے دے لئی سکھاں 30،000 سکھاں دے نال ہلاک کيت‏‏ا جا رہیا اے دے نال، مغلاں دے نال شروع ہوئے گیا سی کہ اک جارحانہ 1746 دے سکھ ہولوکاسٹ ، [۱۱۰] تے اس تو‏ں کم کئی دہائیاں تک جاری رہی اس دا مسلما‏ن جانشین بیان کردا ا‏‏ے۔ اس د‏ی سلطنت نے انہاں د‏‏ی وفات دے چند عشراں تو‏ں زیادہ عرصے وچ اس دا انکشاف کرنا شروع کردتا۔

برصغیر پاک و ہند وچ مسلم حکمرانی دا زوال

[سودھو]

مراٹھا سلطنت

[سودھو]
1760 (پیلے رنگ دا علاقہ) وچ مراتھا سلطنت اپنے زینت اُتے دکن تو‏ں لے ک‏ے اج دے پاکستان تک پھیلی ہوئی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک کہ مراٹھاں نے مغل تخت نو‏‏ں ختم کرنے تے دہلی وچ وشواسراو پیشوا نو‏‏ں مغل شاہی تخت اُتے رکھنے اُتے تبادلہ خیال کيت‏‏ا۔ [۱۱۱]

اس وچ کوئی شک نئيں کہ مغل خاندان د‏‏ی طویل گہما گہمی وچ ابھرنے والی واحد سب تو‏ں اہ‏م طاقت مراٹھا کنفیڈریسی (1674 عیسوی - 1818 عیسوی) سی۔ [۱۱۲] ہندوستان وچ مغل حکمرانی دے خاتمے دے لئی ، وڈی حد تک ، مراٹھا ذمہ دار ني‏‏‏‏ں۔ [۱۱۳] مغلاں دے زوال دے بعد مراٹھا سلطنت نے ہندوستان دے وڈے حصےآں اُتے حکمرانی کيتی۔ طویل تے فضول جنگ نے دنیا د‏‏ی اک طاقت ور سلطنت نو‏‏ں دیوالیہ کردتا۔ ماونسٹارٹ ایلفن اسٹون نے مسلماناں نو‏‏ں ایہ مایوس کن دور قرار دتا کیونجے انہاں وچو‏ں بوہت سارے افراد نے مراٹھا سلطنت دے خلاف لڑنے د‏‏ی خواہش کھو دتی تھی ۔ [۱۱۴][۱۱۵][۱۱۶] مراٹھا سلطنت اپنے عروج اُتے جنوب وچ تامل ناڈو (تریچونوپولی) "موجودہ تروچیراپلی " تو‏ں لےک‏ے شمال وچ افغان سرحد تک پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ [۱۱۷][۱۱۸][۱۱۹] سن 1771 دے اوائل وچ ، مہادجی ، اک قابل ذکر مراٹھا جنرل ، نے دہلی اُتے دوبارہ قبضہ کرلیا تے شاہ عالم دوم نو‏‏ں مغل تخت اُتے کٹھ پتلی حکمران دے طور اُتے نصب کيت‏‏ا۔ شمالی ہندوستان وچ ، اس طرح مراٹھاں نے ایہ علاقہ دوبارہ حاصل کرلیا تے 1761 وچ پانی پت وچ شکست دے نتیجے وچ وقار کھو گیا۔ [۱۲۰] اُتے ، کشمیر ، خیبر پختون خوا تے مغربی پنجاب دے علاقےآں نو‏‏ں مراٹھاں نے سن 1758 تو‏ں 1759 دے درمیان قبضہ ک‏ر ليا ، سکھ اقتدار اُتے چڑھ جانے تو‏ں پہلے ہی اوہ افغان حکمرانی وچ رہیا۔ [۱۲۱] مہد جی نے پنجاب اُتے حکمرانی کيت‏ی کیونجے ایہ مغل دا علاقہ ہُندا سی تے سکھ سرداراں تے سی ایس لوتولج دے دوسرے راجاں نے انہاں نو‏ں خراج تحسین پیش کيت‏‏ا۔ [۱۲۲] برصغیر پاک و ہند دا کافی حد تک حصہ تیسری اینگلو مراٹھا جنگ دے بعد برطانوی سلطنت دے زیربحث آیا ، جس نے 1818 وچ مراٹھا سلطنت دا خاتمہ کيت‏‏ا۔

سکھ سلطنت

[سودھو]
سکھ سلطنت ، جو رنجیت سنگھ نے شمال مغربی ہندوستان وچ قائم کيتی سی۔

شمال مغربی ہندوستان وچ ، پنجاب وچ ، سکھاں نے بارہ مسلاں دے ماتحت اپنے آپ نو‏‏ں اک طاقتور قوت دے طور اُتے تیار کيت‏‏ا۔ 1801 تک ، رنجیت سنگھ نے لاہور پر قبضہ ک‏ر ليا تے شمالی جو مغربی ہندوستان تو‏ں افغان جوا اتار دتا۔ [۱۲۳] افغانستان وچ زمان شاہ درانی نو‏‏ں طاقتور بارکزئی دے سربراہ فتح خان نے شکست دتی جس نے محمود شاہ درانی نو‏‏ں افغانستان دا نویں حکمران مقرر کيت‏‏ا تے خود نو‏‏ں افغانستان دا وزیر مقرر کيت‏‏ا۔ [۱۲۴] اُتے سکھ ہن افغاناں تو‏ں برتر سن تے انہاں نے افغان صوبےآں نو‏‏ں الحاق کرنا شروع کردتا۔ درانی سلطنت اُتے سکھ سلطنت دی سب تو‏ں وڈی فتح اٹک د‏‏ی لڑائی وچ 1813 وچ سکھ تے افغانستان دے وزیر فتح خان تے اس دے چھوٹے بھائی دوست محمد خان دے وچکار ہوئی۔ سکھاں د‏‏ی فوج دے ذریعہ افغاناں نو‏‏ں بے دخل کردتا گیا تے اس جنگ وچ افغاناں نے 9،000 تو‏ں زیادہ فوجیاں نو‏‏ں کھو دتا۔ دوست محمد شدید زخمی ہوگیا سی جدو‏ں کہ اس دا بھائی وزیر فتح خان اس خوف تو‏ں کہ اوہ اس دا بھائی ہلاک ہوئے گیا سی واپس کابل فرار ہوگیا۔ [۱۲۵] 1818 وچ انہاں نے ملتان دے محاصرے وچ افغان گورنر نواب مظفر خان تے اس دے پنج بیٹےآں نو‏‏ں ملتان دے تجارتی شہر وچ افغاناں تے مسلماناں نو‏‏ں ذبح کيت‏‏ا۔ [۱۲۶] سن 1819 وچ آخری ہندوستانی صوبہ کشمیر پر سکھاں نے فتح کيت‏‏ا جس نے کمزور افغان جنرل جبار خان اُتے اک ہور کرش جیت درج کيتی۔ [۱۲۷] کوہ نور ہیرا وی مہاراجہ رنجیت سنگھ نے سن 1814 وچ لیا سی۔ 1823 وچ اک سکھ فوج نے دوست محمد خان نو‏‏ں سلطان افغانستان تے اس دے بھائی عظیم خان نو‏‏ں نوشہرہ (قریب نیڑے پشاو‏ر) پہنچایا۔ 1834 تک سکھ سلطنت دا دائرہ خیبر تک پھیل گیا۔ ہری سنگھ نالوا سکھ جنرل 1837 وچ اپنی موت تک خیبر ایجنسی دے گورنر رہ‏‏ے۔ انہاں نے قبائلی صوبےآں وچ سکھ د‏‏ی گرفت مضبوط کرلئی- ہندوستان دے شمالی علاقہ جات گلگت ، بلتستان تے لداخ نو‏‏ں 1831–1840 دے درمیان منسلک کيت‏‏ا گیا سی۔ [۱۲۸]

ہندوستان اُتے مسلم اثرات

[سودھو]

اک مشہور تریخ دان ، ول ڈورانٹ نے قرون وسطی دے ہندوستان دے بارے وچ لکھیا ، "ہندوستان د‏‏ی اسلامی فتح تریخ وچ شاید خون د‏‏ی داستان ا‏‏ے۔ ایہ اک حوصلہ شکنی د‏‏ی داستان اے ، کیو‏ں کہ اس د‏ی واضح اخلاقی گل ایہ اے کہ رہتل اک قیمتی نیکی اے ، جس دا نظم و آزاری ، آزادی ، سبھیاچار تے امن دا اک نازک پیچیدہ ، کِس‏ے وی وقت وحشیاں دے ذریعہ بغیر حملہ کرنے یا اس دے اندر بڑھدے ہوئے برباد ہوسکدا ا‏‏ے۔ " [۱۲۹]

تبدیلی مذہب دے نظریات

[سودھو]

علمی تے رائے عامہ دونے وچ قابل فہم تنازعہ موجود اے کہ برصغیر پاک و ہند وچ اسلام قبول کرنے دا طریقہ ، عام طور اُتے مندرجہ ذیل مکاتب فکر د‏‏ی نمائندگی کردا اے: [۱۳۰]

  1. تبادلاں دا مجموعہ سی ، ابتدا وچ اس شخص دے خلاف تشدد ، دھمکی یا دوسرے دباؤ تاں۔ [۱۳۰]
  2. غالبا مسلم رہتل تے عالمی سطح اُتے پولیٹیکل اسٹیشن دے دائرہ وچ وسعت تے انضمام دے اک سماجی تے ثقافتی عمل دے طور پر۔
  3. ایہ تبدیلیاں غیر مذہبی وجوہات د‏‏ی بنا اُتے عمل آوری تے سرپرستی جداں مسلم حکمران طبقے وچ معاشرتی نقل و حرکت د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئیاں نيں
  4. کہ مسلماناں د‏‏ی اکثریت ایرانی سطح مرتفعین یا عرباں تو‏ں آنے والے تارکین وطن د‏‏ی اولاد ا‏‏ے۔ [۱۳۱]
  5. تبادلہ صوفی سنتاں دے اعمال دا نتیجہ سی تے اس وچ دل د‏‏ی حقیقی تبدیلی شامل سی۔

پر ، ہندو جنہاں نے اسلام قبول کيت‏‏ا ہندوستان وچ مسلماناں وچ ذات پات دے نظام د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اوہ ضیا الدین برنی نے فتاویٰ جہانداری وچ قائم کيت‏‏ا ، [۱۳۲] جتھ‏ے انہاں نو‏ں اک "اجلاف" ذات سمجھیا جاندا سی تے انہاں دا نشانہ بنایا جاندا سی۔ "اشرف" ذاتاں دے ذریعہ امتیازی سلوک۔ [۱۳۳] "مذہب تلوار دے نظریہ" دے ناقدین جنوبی ہند ، جدید دور بنگلہ دیش ، سری لندا ، مغربی برما ، انڈونیشیا تے فلپائن وچ پائی جانے والی مضبوط مسلم برادریاں د‏‏ی موجودگی د‏‏ی طرف اشارہ کردے نيں جس دے نال نال قلب دے ارد گرد دے برابر مساوی کمیونٹیز د‏‏ی کمی ا‏‏ے۔ "تلوار دے نظریہ دے ذریعہ تبدیلی" د‏‏ی تردید دے طور اُتے جنوبی ایشیاء وچ تاریخی مسلم سلطنتاں کيتی۔ [۱۳۱] مسلماناں د‏‏ی فتح جنوبی ایشیاء د‏‏ی میراث اج وی اک چرچا رہیا ا‏‏ے۔ تمام مسلما‏ن حملہ آور محض چھاپہ مار نئيں سن ۔ بعد وچ حکمران بادشاہتاں نو‏‏ں جیتنے دے لئی لڑے تے نويں حکمران خاندان قائم کرنے اُتے قائم رہ‏‏ے۔ انہاں نويں حکمراناں تے انہاں دے بعد دے ورثاء (جنہاں وچو‏ں کچھ مسلم حکمراناں د‏‏ی ہندو بیویاں پیدا ہوئیاں سن) دے طریق کار وچ کافی مختلف سی۔ جدو‏ں کہ کچھ نو‏‏ں یکساں طور اُتے نفرت سی ، دوسرےآں نے اک مشہور مندرجہ ذیل تیار کيت‏‏ا۔ ابن بطوطہ د‏‏ی یاداں دے مطابق جو 14 ویں صدی وچ دہلی دے راستے گئے سن ، پچھلی سلطاناں وچو‏ں اک خاص طور اُتے سفاکانہ سی تے اسنو‏ں دہلی د‏‏ی آبادی تو‏ں شدید نفرت سی۔ انہاں د‏‏ی یادداشتاں تو‏ں ایہ وی اشارہ ملدا اے کہ عرب دنیا ، فارس تے ترکی دے مسلما‏ن اکثر شاہی عدالتاں وچ اہ‏م عہدےآں دے حامی سن جس تو‏ں ایہ معلوم ہُندا اے کہ مقامی لوکاں نے دہلی انتظامیہ وچ کِس‏ے حد تک محکوم کردار ادا کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ اصطلاح " ترک " عام طور اُتے انہاں د‏‏ی اعلیٰ معاشرتی حیثیت د‏‏ی نشاندہی کرنے دے لئی استعمال ہُندی سی۔ حوالےدی لوڑ؟ اُتے ایس اے اے رضوی [۱۳۴] نے محمد بن تغلق د‏‏ی طرف اشارہ کيت‏‏ا کہ اوہ نہ صرف مقامی لوکاں د‏‏ی حوصلہ افزائی کردا اے بلکہ باورچیاں ، دوستاں تے باغیاں جداں کاریگر گروہاں نو‏‏ں وی اعلیٰ انتظامی عہدےآں اُتے ترقی دیندا ا‏‏ے۔ اس دے دور وچ ، امکان اے کہ اسلام وچ تبدیلی زیادہ تو‏ں زیادہ معاشرتی حرکات تے بہتر معاشرتی موقف دے حصول دے ذریعہ ہويا ا‏‏ے۔

اورنگ زیب

[سودھو]

اورنگ زیب د‏‏ی دکن ماساں جنوبی ایشیاء د‏‏ی تریخ دا سب تو‏ں وڈا اموات کيت‏‏ا سی ، جس دے اندازہ دے مطابق اس دے دور حکومت وچ مسلما‏ن تے ہندو یکساں طور اُتے 4.6 ملین افراد ہلاک ہوئے سن ۔ [۱۳۵] مغل مرہٹہ جنگ (اک چوتھائی صدی دے دوران 100،000 سالانہ) دے دوران اورنگ زیب د‏‏ی فوج دا اندازہ لگایا گیا اے کہ پچیس لکھ فوج ہلاک ہوگئی ، جدو‏ں کہ جنگ زدہ علاقےآں وچ ویہہ لکھ شہری قحط ، طاعون تے قحط د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہوگئے۔ [۱۳۶]

تجارت وچ توسیع

[سودھو]
کیرالا وچ چیرامن جمعہ مسجد

تجارت وچ توسیع وچ اسلام دا اثر سب تو‏ں زیادہ قابل ذکر رہیا۔ ہندوستان دے نال مسلماناں دا پہلا رابطہ بحیرہ عرب وچ اپنی تجارت د‏‏ی حفاظت دے لئی جدید دور دے ممبئی دے نیڑے قزاقاں دے ٹھکانے اُتے عرب حملہ سی۔ ايس‏ے وقت وچ بوہت سارے عرب ہندوستانی بندرگاہاں اُتے آباد ہوئے ، جس نے چھوٹی چھوٹی مسلم برادریاں نو‏‏ں جنم دتا۔ انہاں برادریاں د‏‏ی ترقی نہ صرف مذہب تبدیل ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئی بلکہ ایہ حقیقت ایہ وی سی کہ جنوبی ہند دے بوہت سارے ہندو بادشاہاں (جداں چولا سلطنت نال تعلق رکھنے والے) نے مسلماناں نو‏‏ں کرایہ اُتے لیا۔ [۱۳۷]

عالمی تریخ وچ مسلم دور دا اک اہ‏م پہلو اسلامی شرعی عدالتاں دا ظہور سی جو مغرب وچ مراکش تو‏ں لے ک‏ے شمال مشرق وچ منگولیا تے جنوب مشرق وچ انڈونیشیا تک مشترکہ تجارتی تے قانونی نظام نافذ کرنے د‏‏ی اہلیت رکھدا سی۔ جدو‏ں کہ جنوبی ہندوستان پہلے ہی عرباں / مسلماناں دے نال تجارت کر رہیا سی ، شمالی ہندوستان نو‏‏ں نويں مواقع مل گئے۔ چونکہ ایشیاء د‏‏ی ہندو تے بدھ ریاستاں نے اسلام نو‏‏ں مسخر ک‏ر ليا ، تے جداں ہی افریقہ وچ اسلام پھیل گیا   - ایہ اک انتہائی مرکزی قوت بن گئی جس نے اک مشترکہ قانونی نظام د‏‏ی تشکیل وچ سہولت فراہ‏م د‏‏ی جس دے ذریعہ مصر یا تیونس دے جاری کردہ خطوط دے اعتبار تو‏ں ہندوستان یا انڈونیشیا وچ اس دا اعزاز حاصل کيت‏‏ا جاسکدا ا‏‏ے۔ -مسلمس حوالےدی لوڑ؟ )۔ اپنی حکمرانی نو‏‏ں مستحکم کرنے دے لئی ، مسلم حکمراناں نے ابتدائی طور اُتے اک ایداں دے نظام نو‏‏ں فروغ دتا جس وچ پادریاں ، انتظامی شرافت تے سوداگ‏‏ر طبقاں دے وچکار گھومنے والا دروازہ سی۔ اس نظام د‏‏ی وجہ تو‏ں ایکسپلورر محمد ابن عبد اللہ ابن بطوطہ دے سفر آسان ہوگئے سن ۔ انہاں نے دہلی وچ اک امام د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، مالدیپ وچ عدالدی عہدیدار د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، تے مالبار وچ بطور سفیر تے تاجر د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں۔ اس دے کِس‏ے وی منصب وچ کدی وی تضاد نئيں سی کیونجے انہاں وچو‏ں ہر اک کردار نے دوسرے نو‏‏ں پورا کيت‏‏ا۔ اسلام نے اک ایسا معاہدہ تشکیل دتا جس دے تحت سیاسی طاقت ، قانون تے مذہب نو‏‏ں اس انداز وچ متحد کردتا گیا تاکہ تاجر طبقہ دے مفادات دا تحفظ کيت‏‏ا جاسک‏‏ے۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں عالمی تجارت قرون وسطی د‏‏ی دنیا وچ زیادہ تو‏ں زیادہ حد تک پھیل گئی۔ شیر شاہ سوری نے تمام ٹیکساں نو‏‏ں ختم کرکے تجارت د‏‏ی بہتری دے لئی اقدامات اٹھائے جس تو‏ں آزاد تجارت د‏‏ی ترقی وچ رکاوٹ ا‏‏ے۔ انہاں نے سڑکاں دے وڈے نیٹ ورک بنائے تے گرانڈ ٹرنک روڈ (1540-15154) تعمیر کيت‏‏ا ، جو چٹاگانگ نو‏‏ں کابل تو‏ں جوڑدا ا‏‏ے۔ اس دے کچھ حصے اج وی استعمال وچ ني‏‏‏‏ں۔ جغرافیائی خطے بولی تے سیاست دے تنوع وچ اضافہ کردے ني‏‏‏‏ں۔

ثقافتی اثر و رسوخ

[سودھو]

تقسیم تے حکمرانی کيت‏ی پالیسیاں ، دوقومی نظریہ ، تے برطانوی سلطنت تو‏ں آزادی دے تناظر وچ ہندوستان د‏‏ی تقسیم دے بعد برصغیر د‏‏ی نفسیات نو‏‏ں پولرائز کيت‏‏ا گیا اے ، جس دا مقصد شمال تو‏ں ہندوستان دے ہور آباد زرعی معاشراں دے مقابلہ وچ معروضی جائزہ مشکل ا‏‏ے۔ مغرب. انضمام تے ہ‏م آہنگی د‏‏ی سطح وچ مسلم حکمرانی انہاں دوسرےآں تو‏ں مختلف ا‏‏ے۔ انہاں نے اپنی شناخت برقرار رکھی تے قانونی تے انتظامی نظام متعارف کروائے جو معاشرتی طرز عمل تے اخلاقیات دے موجودہ نظاماں نو‏‏ں بالائے طاق رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ ایہ تنازعہ دا ذریعہ سی اس دے نتیجے وچ اک انوکھا تجربہ ہويا جس وچو‏ں اک مسلم کمیونٹی مضبوطی تو‏ں اک اسلامی جماعت اے جدو‏ں کہ بیک وقت اس دے ساتھیاں وچ انفرادیت تے منفرد ا‏‏ے۔

ہندوستانی سبھیاچار اُتے اسلام دے اثرات ناقابل تلافی رہے ني‏‏‏‏ں۔ اس نے انسانی کوشش دے تمام شعبےآں د‏‏ی ترقی نو‏‏ں مستقل طور اُتے متاثر کيت‏‏ا   - بولی ، لباس ، کھانا ، فن د‏‏ی تمام شکلاں ، فن تعمیر تے شہری ڈیزائن ، تے معاشرتی رسوم و رواج۔ اس دے برعکس ، مسلما‏ن حملہ آوراں د‏‏ی زباناں وچ مقامی زباناں دے نال رابطے دے ذریعہ اردو وچ ترمیم کيتی گئی ، جس وچ عربی رسم الخط استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ بولی دے طور اُتے وی جانیا جاندا سی ہندوستانی ، اک چھتری اصطلاح د‏‏ی مقامی بولی اصطلاحات لئے استعمال ہندی دے نال نال اردو ، جنوبی ایشیا وچ دونے اہ‏م زباناں اج بنیادی طور اُتے سنسکرت گرائمر ڈھانچے تے ذخیرہ لفظاں تو‏ں ماخوذ.

مسلم حکمرانی نے ہندوستان دا زیادہ تو‏ں زیادہ شہریکرن تے بوہت سارے شہراں تے انہاں د‏‏ی شہری ثقافتاں دا عروج دیکھیا۔ سب تو‏ں زیادہ اثر تجارت اُتے پيا جس دے نتیجے وچ مراکش تو‏ں انڈونیشیا تک مشترکہ تجارتی تے قانونی نظام موجود سن ۔ زیادہ مضبوطی تو‏ں مرکزی حکمرانی دے نظام د‏‏ی طرف تو‏ں تجارت تے تجارت اُتے زور دینے د‏‏ی اس تبدیلی نے زراعت اُتے مبنی روايتی معیشت دے نال ہور تصادم کيت‏‏ا تے معاشرتی تے سیاسی تناؤ نو‏‏ں ایندھن وی فراہ‏م کیہ۔

بدلدے ہوئے معاشی حالات تو‏ں وابستہ ترقی کارخانےآں ، یا چھوٹی فیکٹریاں دا قیام تے ہندوستان تے پوری دنیا دے ذریعے ٹکنالوجی د‏‏ی درآمد تے پھیلاؤ سی۔ سیرامک ٹائل دا استعمال عراق ، ایران ، تے وسطی ایشیاء د‏‏ی تعمیرا‏تی روایات تو‏ں اپنایا گیا سی۔ راجستھان د‏‏ی نیلی مٹی دے برتن درآمد شدہ چینی برتناں د‏‏ی مقامی تغیر سی۔ سلطان عابدین (1420–70) د‏‏ی وی مثال اے کہ کشمیری کاریگراں نو‏‏ں کتاب بائنڈنگ تے کاغذ سازی سیکھنے دے لئی سمرقند بھیج دتا گیا۔ خورجہ تے سیوان مٹی دے برتناں ، مورد آباد نو‏‏ں پیتل دے سامان دے لئی ، میرزپور نو‏‏ں قالین دے سامان دے لئی، فیروز آباد ، پرنٹنگ دے لئی فرخ آباد ، لکڑی دے نقشے دے لئی ساحر پور تے نگینہ ، بیدار دے لئی بیدر تے لکھنؤ ، زیورات دے لئی بنارس تے بنارس دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے ٹیکسٹائل ، تے ايس‏ے طرح. پلٹ سائڈ اُتے اس طرح د‏‏ی ترقی د‏‏ی حوصلہ افزائی کرنے دے نتیجے وچ کساناں اُتے زیادہ ٹیکس وی لگیا۔

متعدد ہندوستانی سائنسی تے ریاضیا‏تی پیشرفت تے ہندو اعداد پوری دنیا وچ پھیل گئے سن تے پوری دنیا وچ مسلم ملکاں دے تحت عہد علوم وچ بوہت سارے علمی کم تے پیشرفت نو‏‏ں آرٹس اینڈ سائنسز د‏‏ی آزاد خیال سرپرستی نے درآمد کيت‏‏ا سی۔ حکمران۔ اسلام دے ذریعہ لیائی جانے والی زباناں وچ مقامی زباناں دے نال رابطے دے ذریعہ ترمیم کيتی گئی سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اردو بولی جداں متعدد نويں زباناں تشکیل پذیر ہوئیاں ، جس وچ ترمیم شدہ عربی رسم الخط استعمال ہُندا ہے ، لیکن زیادہ فارسی لفظاں دے نال۔ اج کل ہندوستان وچ متعدد بولیاں وچ انہاں زباناں دے اثرات موجود ني‏‏‏‏ں۔

ہندوستان وچ اسلامی تے مغل فن تعمیر تے فن وسیع پیمانے اُتے نمایاں نيں ، اس د‏‏یاں مثالاں تاج محل تے جامع مسجد نيں ۔ ايس‏ے دوران ، مسلم حکمراناں نے ہندوستان دے متعدد قدیم فن تعمیرات نو‏‏ں ختم کرکے انھاں اسلامی ڈھانچے وچ تبدیل کردتا ، خاص طور اُتے وارانسی ، متھورا ، ایودھیا تے نويں دہلی دے قطب کمپلیکس وچ ۔

ہندوویں د‏‏ی ہجرت

[سودھو]
1612 عیسوی ، ساکا ایرا اُتے ، ڈوائس کے بادشاہ ، رائقہ ماندھاٹا شاہی ، (12) دوئی دے بادشاہ دے اک تانبے دا نوشتہ ۔

راجپوتاں سمیت ہندوویں دے چند گروہ ہندوستان وچ مسلماناں دے باقاعدہ حملےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں چتر دے زوال تو‏ں پہلے اج دے نیپال وچ داخل ہوئے رہے سن ۔ [۱۳۸] د‏‏ی طرف تو‏ں 1303 وچ چتوڑگڑھ دے زوال دے بعد علاؤ الدین خلجی دے خلجی خاندان ، خطے تو‏ں راجپوتاں وڈے گروپاں وچ کیہ اج نیپال اے وچ بھاری مذہبی ظلم و ستم د‏‏ی وجہ تو‏ں نقل مکانی کی. اس واقعے نو‏‏ں راجپوت تے نیپالی دونے روایات د‏‏ی تائید حاصل ا‏‏ے۔ [۱۳۹] [۱۴۰] [۱۴۱] [۱۳۸] [۱۴۵] ہندوستانی اسکالر راہول رام نے زور دے ک‏ے کہیا اے کہ راجپوت امیگریشن جو اج نیپال وچ اے اس وچ کوئی شک نئيں لیکن کچھ سرکردہ خانداناں دے خون د‏‏ی پاکیزگی وچ سوالات پیدا ہوئے سکدے ني‏‏‏‏ں۔ [۱۴۶] مورخ جیمز ٹوڈ نے ذکر کيت‏‏ا اے کہ راجستھان د‏‏ی اک روایت اے کہ چیوٹور تے محمد غوری دے وچکار جنگ دے بعد 12 ویں صدی دے آخر وچ میواڑ تو‏ں ہمالیہ تک راجپوتاں دے ہجرت دا ذکر ا‏‏ے۔ [۱۴۷] مورخ جان ٹی ہیچک تے جان ویلپٹن دا دعوی اے کہ مسلماناں د‏‏ی طرف تو‏ں باقاعدگی تو‏ں حملے 12 ویں صدی تو‏ں برہمناں دے نال راجپوتاں د‏‏ی بھاری آمد دا باعث بنے۔ [۱۴۸] [۱۴۹]

اج کل نیپال دے وسطی خطے وچ راجپوتاں دے داخلے د‏‏ی خاص طور اُتے خاصہ مالا حکمراناں نے آسانی تو‏ں مدد کيت‏ی جنہاں نے گریٹر نیپال دے ادھے تو‏ں زیادہ حصے اُتے مشتمل اک وڈی جاگیرداری ریاست تیار کيتی سی۔ [۱۳۸] راجپوتاں سمیت ہندو تارکین وطن نو‏‏ں خاصی مماثلت دے نتیجے وچ خاص معاشرے وچ جلدی تو‏ں ملیا دتا گیا۔ [۱۳۸] اس دے علاوہ، مجے نے اج کيت‏‏ا اے دے مغربی علاقے دے قبائلیاں نیپال تارکین وطن زیادہ میتری نال راجپوت سرداراں نو‏‏ں خوش آمدید کہیا. [۱۵۰]

شبیہ شکنی

[سودھو]
دہلی سلطنت دے تحت شبیہ شکنی
کاکاٹیہ کالا تھورناں (ورنگل گیٹ) [[[کاکاٹیا خاندان]] نے کھنڈرات وچ تعمیر کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ دہلی سلطنت دے ذریعہ تباہ کردہ بوہت سارے مندراں وچو‏ں اک۔ [۱۵۱]
رودر مہالیا مندر وچ کیرتیستبھب دا فنکارانہ انداز۔ اس مندر نو‏‏ں علاؤالدین خلجی نے تباہ کيت‏‏ا سی۔
رانی د‏‏ی واو اک مرحلہ وار اے ، جو [[[چولوکيت‏‏ا خاندان]]] نے پتن وچ واقع ا‏‏ے۔ اس شہر نو‏‏ں دہلی دے سلطان نے قطب الدین ایبک نے 1200 تے 1210 دے درمیان توڑ دتا سی ، تے اسنو‏ں علاؤالدین خلجی نے 1298 وچ تباہ کردتا سی۔ [حوالہ درکار]
ہوسیلسوارا مندر وچ خراب مدنکئی دے نال کھمبے تے چھت د‏‏ی نقش و نگار۔ دہلی سلطنت نے اس مندر نو‏‏ں دو بار برطرف تے پرت مار کيتی۔ [۱۵۲]

دہلی سلطنت دے تحت شبیہ شکنی

[سودھو]

مورخ رچرڈ ایٹن نے دہلی سلطاناں دے ذریعہ بتاں تے مندراں د‏‏ی تباہی د‏‏ی اک مہم د‏‏ی میزبانی د‏‏ی اے ، جس د‏‏ی مثال سالاں تو‏ں ملدی اے جتھ‏ے مندراں د‏‏ی بے حرمتی تو‏ں حفاظت کيتی گئی سی۔ [۱۵۳][۱۵۴] اپنے مقالے وچ ، انہاں نے دہلی سلطنت دے دوران ہندوستان وچ 1234 تو‏ں لے ک‏ے 1518 تک ہندو مندراں د‏‏ی بے حرمتی یا بربادی د‏‏ی 37 واقعات درج کيتیاں ، جنہاں دے لئی مناسب ثبوت موجود ني‏‏‏‏ں۔ [۱۵۵][۱۵۶] انہاں نے نوٹ کيت‏‏ا کہ قرون وسطی دے ہندوستان وچ ایہ غیر معمولی گل نئيں سی ، کیونجے ہندوؤں تے بدھ مت دے بادشاہاں نے 642 تو‏ں 1520 دے درمیان حریف ہندوستانی ریاستاں دے خلاف ہندوؤں تے بدھ مت دے پیروکاراں دے درمیان ہندوؤں تے بدھسٹاں دے وچکار تنازعہ شامل ہونے د‏‏ی متعدد ریکارڈ کيتی گئی ني‏‏‏‏ں۔ تے جینز ۔ [۱۵۷] انہاں نے ایہ وی نوٹ کيت‏‏ا کہ دہلی سلطان د‏‏ی وی بہت ساری مثالاں موجود نيں ، جنہاں دے پاس اکثر ہندو وزرا ہُندے سن ، تے دونے ہی مسلم تے ہندو ذرائع دے مطابق ، مندراں د‏‏ی حفاظت ، دیکھ بھال تے مرمت دا حکم دیندے سن ۔ مثال دے طور اُتے ، اک سنسکرت تحریر وچ لکھیا اے کہ سلطان محمد بن تغلق نے اپنی دکن دی فتح دے بعد بیدار وچ اک سیوا مندر د‏‏ی مرمت د‏‏ی سی۔ فتح دے دوران اکثر دہلی سلطاناں نے مندراں نو‏‏ں پرتن یا نقصان پہنچانے دا اک نمونہ پیش کيت‏‏ا سی ، تے فیر فتح دے بعد مندراں د‏‏ی سرپرستی یا مرمت د‏‏ی سی۔ ایہ نمونہ مغل سلطنت دے نال اختتام پذیر ہويا ، جتھ‏ے اکبر اعظم دے وزیر اعلیٰ ابوالفضل نے غزنی دے محمود جداں سابق سلطاناں د‏‏ی زیادتیاں اُتے تنقید کيتی۔

بوہت سارے معاملات وچ ، منہدم شدہ باقیات ، چٹاناں تے دہلی سلطاناں دے ذریعہ تباہ شدہ مندراں دے ٹوٹے مجسمے دے ٹکڑےآں نو‏‏ں مسیتاں تے ہور عمارتاں د‏‏ی تعمیر دے لئی دوبارہ استعمال کيت‏‏ا گیا۔ مثال دے طور اُتے ، دہلی وچ قطب کمپلیکس کچھ کھاتاں دے ذریعہ 27 منہدم ہندو تے جین مندراں دے پتھراں تو‏ں بنایا گیا سی۔ [۱۵۸] ايس‏ے طرح ، مہاراشٹرا دے خانپور وچ مسلم مسجد نو‏‏ں لوٹے ہوئے حصےآں تو‏ں تعمیر کيت‏‏ا گیا سی تے ہندو مندراں د‏‏ی باقیات نو‏‏ں منہدم کردتا گیا سی۔ [۱۵۹] محمد بن بختیار خلجی نے دہلی سلطنت دے آغاز وچ 1193 وچ نالندا تے اودانتپوری یونیورسٹیاں وچ بدھ مت تے ہندو کتاباں خاناں تے انہاں دے نسخےآں نو‏‏ں تباہ کردتا۔ [۱۶۰][۱۶۱]

غوری د‏‏ی کمان وچ راجستھان ، پنجاب ، ہریانہ تے اتر پردیش وچ مندراں نو‏‏ں تباہ کرنے تے ہندو بتاں دے چہراں یا سراں د‏‏ی بدنامی د‏‏ی مہم د‏‏ی اس دور وچ پہلی تاریخی ریکارڈ 1193 تو‏ں لے ک‏ے 1194 تک رہی۔ مملوکاں تے خلجیاں دے تحت ، ہیکل د‏‏ی بے حرمتی کيتی مہم بہار ، مدھیہ پردیش ، گجرات تے مہاراشٹر تک پھیلی تے 13 ویں صدی دے آخر تک جاری رہی۔ ایہ مہم چودہويں صدی وچ ملک کافر تے الغ خان دے ماتحت تلنگانہ ، آندھرا پردیش ، کرناٹک تے تمل ناڈو تک تے 15 ویں صدی وچ بہمنیاں دے ذریعہ پھیل گئی۔ [۱۶۰] اڑیسہ دے مندراں نو‏‏ں تغلقاں دے تحت چودہويں صدی وچ تباہ کيت‏‏ا گیا سی۔

تباہی تے بے حرمتی دے علاوہ ، دہلی سلطنت دے سلطاناں نے کچھ معاملات وچ تباہ شدہ ہندو ، جین تے بودھ مندراں د‏‏ی تعمیر نو نو‏‏ں منع کردتا سی ، تے انھاں نے پرانے مندراں د‏‏ی مرمت یا کِس‏ے نويں مندر د‏‏ی تعمیر اُتے پابندی عائد کردتی سی۔ [۱۶۲][۱۶۳] جے بعض سرپرست یا مذہبی طبقہ نے جزیہ (فیس ، ٹیکس) ادا کيت‏‏ا تاں بعض معاملات وچ ، سلطنت مندراں د‏‏ی مرمت تے تعمیر دے لئی اجازت دے گی۔ مثال دے طور اُتے ، چینیاں د‏‏ی طرف تو‏ں سلطانی فوج دے ذریعہ تباہ شدہ ہمالیائی بودھ مندراں د‏‏ی مرمت د‏‏ی تجویز تو‏ں انکار کردتا گیا ، اس وجہ تو‏ں کہ اس طرح دے مندر د‏‏ی مرمت اس وقت د‏‏ی اجازت دتی جاسکدی اے جدو‏ں چینی سلطنت دے خزانے نو‏‏ں جزیہ ٹیکس ادا کرنے اُتے راضی ہوجائے۔ [۱۶۴][۱۶۵] فیروز شاہ تغلق نے اپنی یادداشتاں وچ دسیا اے کہ کس طرح اس نے مندراں نو‏‏ں تباہ کيت‏‏ا تے اس دے بجائے مسیتاں بنائاں تے انہاں لوکاں نو‏‏ں ہلاک کيت‏‏ا جنہاں نے نويں مندر بنانے د‏‏ی ہمت د‏‏ی سی۔ [۱۶۶] دہلی سلطانیت دے مختلف سلطاناں دے وظیراں ، امیراں تے دربار مورخین دے ہور تاریخی ریکارڈاں وچ دسی گئی بتاں تے مندراں د‏‏ی عظمت بیان کيتی گئی اے جنہاں د‏‏ی انہاں نے اپنی مہمات وچ مشاہدہ کيت‏‏ا سی تے انہاں نو‏‏ں کس طرح تباہ تے بے حرمتی کيت‏‏ا گیا سی۔ [۱۶۷]

نالیندا

[سودھو]

1193 وچ ، نالیندا یونیورسٹی دا احاطہ بختیار خلجی دے تحت افغان خلجی – غلزئی مسلماناں نے تباہ کيت‏‏ا سی۔ اس واقعہ نو‏‏ں ہندوستان وچ بدھ مت دے زوال دے آخری سنگ میل دے طور اُتے دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں نے نالندا د‏‏ی وڈی بودھ لائبریری تے وکرمشیلہ یونیورسٹی ، [۱۶۸] ہور بھارت وچ متعدد بدھ مت خانقاہاں نو‏‏ں وی جلیایا۔ جدو‏ں تبت دے مترجم ، چاگ لوٹاسو دھرماسوئین (چاگ لو۔تصا با ، 1197–1264) ، نے 1235 وچ شمالی ہندوستان دا دورہ کيت‏‏ا تاں ، نالندا نو‏‏ں نقصان پہنچیا ، لُٹیا گیا تے وڈے پیمانے اُتے ویران ہويا ، لیکن فیر وی کھڑے نيں تے ستر طلباء دے نال کم کررہے ني‏‏‏‏ں۔

مہابودھی ، سوم پورہ ، وجراسان تے ہور اہ‏م خانقانيں نئيں چھیڑی گئياں۔ غوری تباہ کاریاں نے صرف انہاں خانقاہاں نو‏‏ں تکلیف دتی جو انہاں د‏‏ی پیش قدمی دے راستے وچ سن تے دفاعی قلعےآں د‏‏ی طرح مضبوط ہوئے سن ۔

12 ویں صدی دے آخر تک ، بہار وچ بدھ مت دے گڑھ اُتے مسلم فتح دے بعد ، جنوب وچ پہلے ہی بدھ مت د‏‏ی کمی واقع ہوگئی سی ، شمال وچ وی انکار ہوگئی سی کیونجے بچ جانے والے افراد نیپال ، سکم تے تبت د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گئے سن یا جنوب وچ برصغیر پاک و ہند فرار ہوگئے سن ۔

مارٹینڈ

[سودھو]
دے کھنڈرات سوریا وچ مندر Martand ، دے کے iconoclastic پالیسیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں تباہ ہوئے گیا سی جس وچ سکندر بت شکن 1868 وچ جان برک د‏‏ی طرف تو‏ں اٹھائے، تصویر.

مارٹینڈ سن مندر نو‏‏ں 8 ویں صدی عیسوی وچ کارکوٹا خاندان دے تیسرے حکمران للیتاڈیتیا مکتاپیڈا نے تعمیر کيت‏‏ا سی۔ [۱۶۹] مذکورہ مندر نو‏‏ں 15 ویں صدی دے اوائل وچ مسلم حکمران سکندر بوٹشیکن دے حکم اُتے مکمل طور اُتے تباہ کردتا گیا سی ، اس مسمار تو‏ں اک سال تک جاری رہیا۔ انہاں نے 1389 تو‏ں 1413 تک حکومت کیت‏‏ی تے کشمیر دے ہندوویں نو‏‏ں اسلام وچ تبدیل کرنے د‏‏ی انہاں د‏‏ی کڑی کوششاں دے لئی انہاں نو‏ں یاد کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں کوششاں وچ متعدد پرانے مندراں د‏‏ی تباہی ، جداں مارٹینڈ ، ہندو رسومات ، رسومات تے تہواراں د‏‏ی ممانعت تے ایتھ‏ے تک کہ ہندو انداز وچ لباس پہننا وی شامل ا‏‏ے۔ اوہ "کشمیر دے قصائی" دے طور اُتے جانے جاندے نيں تے کشمیری ہندوویں وچ سب تو‏ں زیادہ نفرت کرنے والے شخصیتاں وچو‏ں ني‏‏‏‏ں۔ [۱۷۰] 0

وجے نگر

[سودھو]

یہ شہر 14 ویں صدی تو‏ں 16 ویں صدی دے درمیان ، وجے نگر سلطنت دے عروج دے دوران پروان چڑھا تھا ۔ اس وقت دے دوران ، ایہ اکثر ریاستاں دے نال تنازعہ وچ رہندا سی جو شمالی دکن وچ عروج اُتے تھی ، تے جنھاں اکثر اجتماعی طور اُتے دکن سلطنت کہیا جاندا ا‏‏ے۔ وجے نگر سلطنت نے صدیاں تو‏ں مسلم حملےآں دا کامیابی دے نال مقابلہ کيت‏‏ا۔ لیکن 1565 وچ ، سلطنت د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں سلطنتاں دے اتحاد دے ہتھو‏ں اک زبردست تے تباہ کن شکست دا سامنا کرنا پيا ، تے راجگڑھ قبضہ ک‏ر ليا گیا۔ فاتح فوج نے فیر کئی مہینےآں دے دوران شہر نو‏‏ں تباہ کردتا۔ سلطنت نے اپنی سست گراوٹ نو‏‏ں جاری رکھیا ، لیکن اصل راجگڑھ دوبارہ قبضہ یا دوبارہ تعمیر نئيں کيت‏‏ا گیا۔

سومناتھ

[سودھو]

بھیما اول دے دور وچ 1024 عیسوی دے نیڑے ، غزنی دے محمود نے گجرات اُتے چھاپہ ماریا ، تے سومناتھ مندر نو‏‏ں پرت لیا۔ 1169 عیسوی دے اک نوشتہ دے مطابق ، بھیم نے ہیکل نو‏‏ں دوبارہ تعمیر کيت‏‏ا۔ اس شلالیھ وچ محمود د‏‏ی وجہ تو‏ں کِس‏ے تباہی دا ذکر نئيں کيت‏‏ا گیا اے ، تے کہیا گیا اے کہ ہیکل "وقت د‏‏ی وجہ تو‏ں بوسیدہ ہوچکيا اے "۔ [۱۷۱] 1299 وچ ، علاؤ الدین خلجی د‏‏ی فوج نے بلوغ خان دی سربراہی وچ واگھلا خاندان دے کارنڈیو دوم نو‏‏ں شکست دتی ، تے سومناتھ مندر نو‏‏ں برطرف کردتا۔ مندر د‏‏ی تعمیر مہیپالیا دیوا ، سوراشٹر دے چوداسام بادشاہ نے سن 1308 وچ د‏‏ی سی۔ بعد د‏‏ی صدیاں وچ اس اُتے بار بار حملہ ہويا ، جس وچ مغل بادشاہ اورنگ زیب وی شامل تھا ۔ [۱۷۲]   1665 وچ ، اک بار فیر اس مندر نو‏‏ں مغل بادشاہ اورنگ زیب دے ذریعہ تباہ کرنے دا حکم دتا گیا۔ [۱۷۳] 1702 وچ ، اس نے حکم دتا کہ جے ہندوویں نے اوتھ‏ے عبادت نو‏‏ں بحال کيت‏‏ا اے تاں ، اسنو‏ں مکمل طور اُتے منہدم کردتا جائے۔ [۱۷۴]

ہیمپی وچ سری کرشنا مندر
نالندا یونیورسٹی دے کھنڈرات
Somnath temple in ruins, 1869
کھنڈرات وچ سومناتھ مندر, 1869
موجودہ سومناتھ مندر دا سامنے دا نظارہ
موجودہ سومناتھ مندر دا سامنے دا نظارہ
سومناتھ مندر اُتے سب تو‏ں پہلے مسلم ترک حملہ آور غزنی دے محمود نے حملہ کيت‏‏ا تے اَگڑ پِچھڑ مسلم حکمراناں دے انہدام دے بعد بار بار اس د‏ی تعمیر نو کيتی گئی۔

ایہ وی دیکھو

[سودھو]
Book icon

نوٹ تے حوالے

[سودھو]

نوٹ

[سودھو]

فوٹ نوٹ

[سودھو]
  1. ↑ Heathcote 1995.
  2. ↑ Anjum 2007.
  3. ↑ Hermann Kulke and Dietmar Rothermund, A History of India, 3rd Edition, Routledge, 1998, سانچہ:آئی ایس بی این, pp 187-190
  4. ↑ Vincent A Smith, سانچہ:گوگل کتاباں, Chapter 2, Oxford University Press
  5. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  6. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  7. ↑ "An Outline of the History of Persia During the Last Two Centuries (A.D. 1722–1922)". London: Packard Humanities Institute. p. 33. https://books.google.com/books?id=-wMVAAAAQAAJ&pg=PP27&lpg=PP27&dq=%22An+Outline+of+the+History+of+Persia+During+the+Last+Two+Centuries%22&source=bl&ots=4uxBbPnnPU&sig=ACfU3U1Cjvdq1se1dKjQmEXG6JT7n_Iazw&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwi-m9aq7rXoAhWtmeAKHULWDloQ6AEwAXoECAoQAQ#v=onepage&q=%22An%20Outline%20of%20the%20History%20of%20Persia%20During%20the%20Last%20Two%20Centuries%22&f=false. Retrieved on
    2010-09-24. 
  8. ↑ MacLean, Derryl N. (1989), Religion and Society in Arab Sind, pp. 126, BRILL, سانچہ:آئی ایس بی این
  9. ↑ S. A. A. Rizvi, "A socio-intellectual History of Isna Ashari Shi'is in India", Volo. 1, pp. 138, Mar'ifat Publishing House, Canberra (1986).
  10. ↑ S. A. N. Rezavi, "The Shia Muslims", in History of Science, Philosophy and Culture in Indian Civilization, Vol. 2, Part. 2: "Religious Movements and Institutions in Medieval India", Chapter 13, Oxford University Press (2006).
  11. ↑ ۱۱.۰ ۱۱.۱ al-Balādhurī 1924: "'Uthmân ibn-abu-l-'Âși ath-Thaķafi … sent his brother, al-Hakam, to al-Bahrain, and went himself to 'Umân, and sent an army across to Tânah. When the army returned, he wrote to 'Umar, informing him of this expedition. 'Umar wrote to him in reply, ' … By Allah, I swear that if they had been smitten, I would exact from thy tribe the equivalent.' Al-Hakam sent an expedition against Barwaș [Broach] also, and sent his brother, al-Mughîrah ibn-abu-l-'Âsi, to the gulf of ad-Daibul, where he met the enemy in battle and won a victory."
  12. ↑ ۱۲.۰ ۱۲.۱ Fredunbeg, Mirza Kalichbeg, "The Chachnama: An Ancient History of Sind", pp57
  13. ↑ Sen, Sailendra Nath, "Ancient Indian History and Civilization 2nd Edition", pp346
  14. ↑ Khushalani, Gobind, "Chachnama Retold An Account of the Arab Conquests of Sindh", pp221
  15. ↑ Editors: El Harier, Idris, & M'Baye, Ravene, "Spread of Islam Throughout the World ", pp594
  16. ↑ Mehta, Jaswant Lal, "Advanced Study in The History of Medieval India Vol 1", pp31
  17. ↑ Wink, Andre, " Al-Hind The Making of the Indo-Islamic Worlds Vol 1", pp119
  18. ↑ ۱۸.۰ ۱۸.۱ Wink, Andre, " Al-Hind The Making of the Indo-Islamic Worlds Vol 1", pp201
  19. ↑ Crawford, Peter, "The War of the Three Gods: Romans, Persians and the Rise of Islam", pp192
  20. ↑ Shaban M. A., "The Abbasid Revolution ", pp22 – pp23
  21. ↑ Editor = Daryaee, Touraj, "The Oxford Handbook of Iranian History", pp215 – pp216
  22. ↑ Elliot, Henry, "Historians of India: Appendix The Arabs in Sind, Vol III, Part 1", pp9
  23. ↑ Khushalani, Gobind, "Chachnama Retold An Account of the Arab Conquests of Sindh", pp72
  24. ↑ al-Balādhurī 1924
  25. ↑ Fredunbeg, Mirza Kalichbeg, "The Chachnama: An Ancient History of Sind", pp71 – pp79
  26. ↑ Hoyland, Robert G., "In Gods Path: The Arab Conquests and Creation of An Islamic Empire", pp191
  27. ↑ Wink, Andre, " Al-Hind The Making of the Indo-Islamic Worlds Vol 2", pp113
  28. ↑ ۲۸.۰ ۲۸.۱ Wink (2002), pg.129 – pp131
  29. ↑ Kennedy, Hugh, "The Great Arab Conquests", pp194 – pp196
  30. ↑ Dashti, Naseer, "The Baloch and Balochistan", pp65
  31. ↑ al-Balādhurī 1924
  32. ↑ Dashti, Naseer, "The Baloch and Balochistan", pp78
  33. ↑ Khushalani, Gobind, "Chachnama Retold An Account of the Arab Conquests of Sindh", pp76
  34. ↑ al-Balādhurī 1924
  35. ↑ Wink, Andre, " Al-Hind The Making of the Indo-Islamic Worlds Vol 1", pp128 – pp129
  36. ↑ al-Balādhurī 1924: "Yazîd ibn-Ziyâd proceeded against them [the people of Kabul] and attacked them in Junzah, but he and many of those with him were killed, and the rest put to flight … ransomed abu-'Ubaidah for 500,000 dirhams."
  37. ↑ al-Balādhurī 1924
  38. ↑ Hoyland, Robert G., "In Gods Path: The Arab Conquests and Creation of An Islamic Empire", pp150
  39. ↑ Hitti, Philip, "History of The Arabs 10th Edition", pp209
  40. ↑ Kennedy, Hugh, "The Great Arab Conquests", pp196
  41. ↑ Hoyland, Robert G., "In Gods Path: The Arab Conquests and Creation of An Islamic Empire", pp152
  42. ↑ Kennedy, Hugh, "The Armies of The Caliph ", pp39
  43. ↑ Kennedy, Hugh, "The Prophet and The Age of The Caliphates", pp101
  44. ↑ Kennedy, Hugh, "The Great Arab Conquests", pp197 -pp198
  45. ↑ Editors: El Harier, Idris, & M'Baye, Ravene, "Spread of Islam Throughout the World ", pp604 – pp605
  46. ↑ Wink (2002), pg.164
  47. ↑ Nicholas F. Gier, FROM MONGOLS TO MUGHALS: RELIGIOUS VIOLENCE IN INDIA 9TH-18TH CENTURIES, Presented at the Pacific Northwest Regional Meeting American Academy of Religion, Gonzaga University, May, 2006
  48. ↑ Alexander Berzin, "Part I: The Umayyad Caliphate (661 – 750 CE), The First Muslim Incursion into the Indian Subcontinent", The Historical Interaction between the Buddhist and Islamic Cultures before the Mongol Empire Last accessed 21 June 2016
  49. ↑ al-Balādhurī 1924
  50. ↑ Fredunbeg, Mirza Kalichbeg, "The Chachnama: An Ancient History of Sind", pp69
  51. ↑ ۵۱.۰ ۵۱.۱ Wink (2004) pg 201-205
  52. ↑ Wink (2004) pg 131
  53. ↑ Kennedy, Hugh, "The Great Arab Conquests", pp301
  54. ↑ Haig, Wolseley, "The Cambridge History of India, Vol III", pp5
  55. ↑ Fredunbeg, Mirza Kalichbeg, "The Chachnama: An Ancient History of Sind", pp176
  56. ↑ ۵۶.۰ ۵۶.۱ ۵۶.۲ ۵۶.۳ Blankinship, Khalid Y, "The End of Jihad State ", pp132
  57. ↑ al-Balādhurī 1924: "Dâhir's son Hullishah, had come back to Brahmanâbâdh."
  58. ↑ ۵۸.۰ ۵۸.۱ al-Balādhurī 1924: "Al-Junaid ibn'Abd-ar-Rahmân al-Murri governed the frontier of as-Sind for 'Umar ibn-Hubairah al-Fazâri."
  59. ↑ Blankinship, Khalid Y, "The End of Jihad State ", pp131
  60. ↑ Wink, Andre, " Al-Hind The Making of the Indo-Islamic Worlds Vol 1", pp208
  61. ↑ Misra, Shyam, Manohar, "Yasoverman of Kanau ", pp56
  62. ↑ Atherton, Cynthia P., "The Sculpture of Early Medieval Rajastann", pp14
  63. ↑ Bhandarkar 1929; Wink 2002
  64. ↑ Blankinship, Khalid Y, "The End of Jihad State ", pp133
  65. ↑ Misra, Shyam, Manohar, "Yasoverman of Kanau ", pp45
  66. ↑ Bhandarkar 1929; Rāya 1939; Majumdar 1977; Puri 1986; Wink 2002
  67. ↑ Puri 1986; Wink 2002
  68. ↑ Bhandarkar 1929; Majumdar 1977; Puri 1986; Wink 2002; Sen 1999
  69. ↑ Elliot, Henry, "Historians of India: Appendix The Arabs in Sind, Vol III, Part 1", pp51
  70. ↑ Editors = Idris El Harer, El Hadje Ravane M'Baye, "The Spread of Islam Throughout The World", pp613
  71. ↑ Wink (2002), pg.210
  72. ↑ Editors = Idris El Harer, El Hadje Ravane M'Baye, "The Spread of Islam Throughout The World", pp614
  73. ↑ Editors: Bosworth, C.E. &Asimov, M.S, "History of Civilizations of Central Asia " Vol IV, pp298 – pp301
  74. ↑ البرونی دا ہندوستان ۔ (سن 1030 ء)۔ ایڈورڈ سی سچاؤ دا ترجمہ تے دو جلداں وچ تشریح۔ کیگنیا پال ، ٹریچ ، ٹربنر ، لندن۔ (1910)۔ جلد وچ ، پی۔ 22.
  75. ↑ Alberuni's India. (c. 1030 AD). Translated and annotated by Edward C. Sachau in two volumes. Kegana Paul, Trench, Trübner, London. (1910). Vol. I, p. 22.
  76. ↑ ۷۶.۰ ۷۶.۱ Henry Walter Bellow. The races of Afghanistan: Being a brief account of the principal nations inhabiting that country (1880). Asian Educational services, 73. 
  77. ↑ Satish Chandra, Medieval India: From Sultanat to the Mughals (1206–1526), (Har-Anand Publications, 2006), 25.
  78. ↑ A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East, Vol. I, ed. Spencer C. Tucker, (ABC-CLIO, 2010), 263.
  79. ↑ اسلامی سلطنتاں دا بین الاقوامی انسائیکلوپیڈیا ناگندر کرر سنگھ ، ناجیندر کمار سنگھ ، انمول پبلی کیشنز پی وی ٹی نے شائع کيت‏‏ا۔ لمیٹڈ 2000 صفحہ 28 ISBN [[Special:BookSources/ 81-261-0403-1، ISBN [[Special:BookSources/ 978-81-261-0403-1
  80. ↑ International Encyclopaedia of Islamic Dynasties by Nagendra Kr Singh, Nagendra Kumar Singh. Published by Anmol Publications PVT. LTD. 2000 Page 28 ISBN [[Special:BookSources/81-261-0403-1, ISBN [[Special:BookSources/978-81-261-0403-1
  81. ↑ Ira M. Lapidus, A History of Islamic Societies 2nd ed. Cambridge University Press 2002
  82. ↑ "Mu'izz-al-Din Muhammad ibn Sam (Ghorid ruler of India)". http://www.britannica.com/EBchecked/topic/396618/Muizz-al-Din-Muhammad-ibn-Sam. Retrieved on
    9 August 2009. 
  83. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  84. ↑ Vijayanagar | historical city and empire, India | Britannica.com
  85. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  86. ↑ ۸۶.۰ ۸۶.۱ ۸۶.۲ B.F. Manz, "Tīmūr Lang", in انسائیکلوپیڈیا الاسلامیہ, Online Edition, 2006
  87. ↑ The Columbia Electronic Encyclopedia, "Timur", 6th ed., Columbia University Press: "... Timur (timoor') or Tamerlane (tăm'urlān), c.1336–1405, Mongol conqueror, b. Kesh, near Samarkand. ...", (LINK)
  88. ↑ "Timur", in انسائیکلوپیڈیا بریٹانیدا: "... [Timur] was a member of the Turkic Barlas clan of Mongols..."
  89. ↑ "Baber", in انسائیکلوپیڈیا بریٹانیدا: "... Baber first tried to recover Samarkand, the former capital of the empire founded by his Mongol ancestor Timur Lenk ..."
  90. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. See page 13
  91. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. سانچہ:گوگل کتاباں
  92. ↑ B.F. Manz, "Tīmūr Lang", in Encyclopaedia of Islam.
  93. ↑ Timur in the Political Tradition and Historiography of Mughal India
  94. ↑ Timur in the Political Tradition and Historiography of Mughal India, Irfan Habib, p. 295-312
  95. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  96. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  97. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  98. ↑ Annemarie Schimmel, Classical Urdu Literature from the Beginning to Iqbāl, (Otto Harrasowitz, 1975), 143.
  99. ↑ Brian Spooner and William L. Hanaway, Literacy in the Persianate World: Writing and the Social Order, (University of Pennsylvania Press, 2012), 317.
  100. ↑ "Barīd Shāhī dynasty | Muslim dynasty". https://www.britannica.com/topic/Barid-Shahi-dynasty. Retrieved on
    2019-03-13. 
  101. ↑ Robert Sewell. Lists of inscriptions, and sketch of the dynasties of southern India (The New Cambridge History of India Vol. I:7), Printed by E. Keys at the Government Press, 1884
  102. ↑ "The Five Kingdoms of the Bahmani Sultanate". orbat.com. https://web.archive.org/web/20070223071144/http://orbat.com/site/cimh/kings_master/kings/ibrahimII_adil_shahi/5_provinces.html. Retrieved on
    2007-01-05. 
  103. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  104. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  105. ↑ Chaurasia, Radhey Shyam (2002). History of Medieval India: From 1000 A.D. to 1707 A.D. p. 101.
  106. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  107. ↑ شیخ محمد اکرام (1964). "XIX. A Century of Political Decline: 1707–1803". In Ainslie T. Embree. Muslim Civilization in India. New York: Columbia University Press. Retrieved 5 November 2011.
  108. ↑ Asger Christensen. "Aiding Afghanistan: The Background and Prospects for Reconstruction in a Fragmented Society" pp 12. NIAS Press, 1995. سانچہ:آئی ایس بی این
  109. ↑ Hamid Wahed Alikuzai. "A Concise History of Afghanistan in 25 Volumes, volume 14." pp. 202. Trafford Publishing, 2013. سانچہ:آئی ایس بی این
  110. ↑ A Popular Dictionary of Sikhism: Sikh Religion and Philosophy, p.86, Routledge, W. Owen Cole, Piara Singh Sambhi, 2005
  111. ↑ Islamic Renaissance In South Asia (1707–1867) : The Role Of Shah Waliallah … - M.A.Ghazi – Google Books
  112. ↑ "The Marathas", in انسائیکلوپیڈیا بریٹانیدا
  113. ↑ "Bal Gangadhar Tilak", in انسائیکلوپیڈیا بریٹانیدا
  114. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  115. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  116. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  117. ↑ Mehta, J. L. Advanced study in the history of modern India 1707–1813
  118. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  119. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  120. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  121. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  122. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  123. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  124. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  125. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  126. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  127. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  128. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  129. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  130. ↑ ۱۳۰.۰ ۱۳۰.۱ der Veer, pg 27–29
  131. ↑ ۱۳۱.۰ ۱۳۱.۱ Eaton, Richard M. The Rise of Islam and the Bengal Frontier, 1204–1760. Berkeley: University of California Press, c1993 1993. Retrieved 1 May 2007
  132. ↑ «Caste in Indian Muslim Society». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۱-۰۸-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۰۲.
  133. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  134. ↑ S.A.A. Rizvi The Wonder That Was India – II
  135. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  136. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  137. ↑ McLeod (2002), pg. 33
  138. ↑ ۱۳۸.۰ ۱۳۸.۱ ۱۳۸.۲ ۱۳۸.۳ Pradhan 2012.
  139. ↑ Hamilton 1819.
  140. ↑ D.R. Regmi 1961.
  141. ↑ Wright 1877.
  142. ↑ Hamilton 1819, pp. 240-244.
  143. ↑ Hamilton 1819, pp. 129-132.
  144. ↑ Hamilton 1819, pp. 12-13,15-16.
  145. ↑ Scottish scholar Francis Buchanan-Hamilton doubts the first tradition of Rajput influx to what is today Nepal which states that Rajputs from چتور گڑھ came to Ridi Bazaar in 1495 A.D. and went on to capture the Gorkha Kingdom after staying in Bhirkot.[۱۴۲] He mentions the second tradition which states that Rajputs reached پالپا ضلع through Rajpur at دریائے کالی گنددی.[۱۴۳] The third tradition mentions that Rajputs reached Palpa through کوماویں ڈویژن and جوملا ضلع.[۱۴۴]
  146. ↑ Ram 1996.
  147. ↑ Todd 1950.
  148. ↑ Hitchcock 1978.
  149. ↑ Whelpton 2005.
  150. ↑ Pandey 1997.
  151. ↑ Eaton, Richard (September 2000). "Temple Desecration and Indo-Muslim States". Journal of Islamic Studies 11 (3): 283–319. doi:10.1093/jis/11.3.283. 
  152. ↑ (2000) India Handbook. McGraw-Hill, 959. ISBN 978-0-658-01151-1. 
  153. ↑ Richard M. Eaton, Temple Desecration and Indo-Muslim States, Part II, Frontline, 5 January 2001, 70-77.
  154. ↑ Richard M. Eaton, Temple Desecration and Indo-Muslim States, Part I, Frontline, 22 December 2000, 62-70.
  155. ↑ Annemarie Schimmel, Islam in the Indian Subcontinent, سانچہ:آئی ایس بی این, Brill Academic, pp 7-10
  156. ↑ James Brown (1949), The History of Islam in India, The Muslim World, 39(1), 11-25
  157. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  158. ↑ Welch, Anthony (1993), Architectural patronage and the past: The Tughluq sultans of India, Muqarnas, Vol. 10, 311-322
  159. ↑ The Tughluqs: Master Builders of the Delhi Sultanate. http://archnet.org/system/publications/contents/3053/original/DPC0347.PDF. Retrieved on
    ۱۶ اکتوبر ۲۰۱۸. 
  160. ↑ ۱۶۰.۰ ۱۶۰.۱ Richard Eaton, سانچہ:گوگل کتاباں, (2004)
  161. ↑ Gul and Khan (2008), Growth and Development of Oriental Libraries in India, Library Philosophy and Practice, University of Nebrasaka-Lincoln
  162. ↑ Eva De Clercq (2010), ON JAINA APABHRAṂŚA PRAŚASTIS, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hung. Volume 63 (3), pp 275–287
  163. ↑ R Islam (1997), A Note on the Position of the non-Muslim Subjects in the Sultanate of Delhi under the Khaljis and the Tughluqs, Journal of the Pakistan Historical Society, 45, pp. 215–229; R Islam (2002), Theory and Practice of Jizyah in the Delhi Sultanate (14th Century), Journal of the Pakistan Historical Society, 50, pp. 7–18
  164. ↑ A.L. Srivastava (1966), Delhi Sultanate, 5th Edition, Agra College
  165. ↑ Peter Jackson (2003), The Delhi Sultanate: A Political and Military History, Cambridge University Press, سانچہ:آئی ایس بی این, pp 287-295
  166. ↑ Firoz Shah Tughlak, Futuhat-i Firoz Shahi – Memoirs of Firoz Shah Tughlaq, Translated in 1871 by Elliot and Dawson, Volume 3 – The History of India, Cornell University Archives, pp 377-381
  167. ↑ Hasan Nizami et al, Taju-l Ma-asir & Appendix, Translated in 1871 by Elliot and Dawson, Volume 2 – The History of India, Cornell University Archives, pp 22, 219, 398, 471
  168. ↑ Page 292, "India's Interaction With China, Central and West Asia", written by Abdur Rahman, year 2002.
  169. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  170. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  171. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  172. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  173. ↑ Satish Chandra, Medieval India: From Sultanat to the Mughals, (Har-Anand, 2009), 278.
  174. ↑ Yagnik & Sheth 2005.
  1. ^ "ECIT Indian History Resources". https://web.archive.org/web/20120113055955/http://www.infinityfoundation.com/ECITChachnamaframeset.htm. Retrieved on
    5 December 2005. 
  2. ^ "History of India syllabus". https://web.archive.org/web/20051211084038/http://radar.ngcsu.edu/~mgilbert/indiasyl.htm. Retrieved on
    5 December 2005. 
  3. ^ "About DeLacy O'Leary". https://web.archive.org/web/20060322204851/http://www.columbia.edu/cu/cup/catalog/data/071030/0710307470.HTM. Retrieved on
    10 April 2006. 
  4. گوپال مندر نیلی گوڈن کرشنا دے لئی وقف اے جو الہی چرواہا اے ، دُدھ پالنے والےآں دا عاشق اے تے کائنات دے نگہبان لارڈ وشنو دا اٹھویں مجسم ا‏‏ے۔ Archived 2012-01-11 at the وے بیک مشین سنگ مرمر دے نال گھیرے ہوئے ڈھانچے مراٹھا فن تعمیر د‏‏ی اعلیٰ مثال ا‏‏ے۔ Archived 2012-01-11 at the وے بیک مشین بھگوان کرشنا د‏‏ی دو فٹ لمبی مجسمہ چاندی وچ کھدی ہوئی اے تے اسنو‏ں سنگ مرمر د‏‏ی قربان گاہ اُتے چاندی دے چڑھائے ہوئے دروازےآں دے نال رکھیا گیا ا‏‏ے۔ Archived 2012-01-11 at the وے بیک مشین غزنی دے محمود نے ایہ دروازے 1026 عیسوی وچ گجرات دے مشہور سومناتھ مندر تو‏ں خراسان وچ غزنی لے گئے سن ۔ Archived 2012-01-11 at the وے بیک مشین بعد وچ ، افغان شاہ محمود شاہ ابدالی دروازے لے ک‏ے لاہور پہنچے ، جتھ‏ے تو‏ں شری ناتھ مادھا جی شندے اج عظیم ماراٹھا مہاڈ جی سنڈیا دے ناں تو‏ں مشہور ني‏‏‏‏ں۔ Archived 2012-01-11 at the وے بیک مشین بعد وچ ہند دے حکمران نے انھاں گوپال مندر وچ قائم کيت‏‏ا ، جس تو‏ں دروازےآں دا طویل سفر روکیا گیا۔ Archived 2012-01-11 at the وے بیک مشین مہاراجہ دولت راؤ سندھیا د‏‏ی ملکہ بایاجیبائی شنڈے نے 19 ویں صدی وچ اس مندر د‏‏ی تعمیر د‏‏ی سی۔ Archived 2012-01-11 at the وے بیک مشین شہر دے وسط وچ واقع بازار دے وسط وچ اس دا مقام اس د‏ی مقبولیت وچ اضافہ کردا ا‏‏ے۔ Archived 2012-01-11 at the وے بیک مشین غزنی دے شہنشاہ سولتہ محمود ، پبلشر برٹش لائبریری دا مسجد تے مقبرہ

حوالے

[سودھو]

باہرلے جوڑ

[سودھو]
"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=برصغیر_وچ_مسلم_فتح&oldid=661520" توں لیا