رجعت
رجعت شیعہ دے عقائد خاصہ وچوں اے جس دے تحت بعض صالحین موت دے بعد مہدی موعود(ع) دی مدد دے لئی زندہ ہونگے ہور بعض بدکار افراد دنیاوی زندگی وچ پلٹ کر آئیاں گے تاکہ اپنی سزا پائاں تے اپنے کيتے ہوئے مظالم دے بدلے انتقام دا سامنا کرن۔
رجعت دے لغوی معنی
[سودھو]لفظ "رجعت" مصدر اے جو مادہ "ر ـ ج ـ ع" توں مشتق اے تے اس دے لغوی معنی بازگشت (= پرتن تے پلٹنے) دے نيں۔[۱] اس اعتقادی اصول دے لئی آیات قرآن تے احادیث وچ مختلف لفظاں استعمال ہوئے نيں جداں: "رجعت"، "کرّۃ"، "ردّ" تے "حشر"؛ اُتے لفظ "رجعت" زیادہ مشہور اے۔ لفظ "مصدر مَرَہ" اے تے اس دے معنی اک بار پلٹنے تے واپس ہونے دے نيں؛ جداں کہ اما لفظ رجعت مشهورتر است۔ رجعت مصدر مرّه به معنی یکبار بازگشتن است، چنانکه در لسان العرب آمده است: رجعت مصدر مرّه از ماده رجوع است۔[۲] فیومی کہندا اے: رجعت بفتح عین رجوع کرنے تے پرت آنے آنےے دے نيں تے جو رجعت اُتے یقین رکھدا اے اوہ دنیا وچ پلٹ آنے اُتے ایمان رکھدا اے۔[۳]
اصطلاحی معنی
[سودھو]اصطلاح وچ رجعت دے معنی ایہ نيں خداوند متعال ظہور امام مہدی(ع) دے وقت آپ(عج) دے بعض شیعاں یو زندہ کريں گا تے دنیا وچ پلٹا دے گا تا کہ آپ(عج) دی مدد کرن تے آپ(عج) دی حکومت دا مشاہدہ کرنے دی سعادت پائاں۔ ہور آپ(عج) دے بعض دشمناں نوں پلٹا دے گا تا کہ دنیا دا عذاب چکھ لاں تے امام مہدی(عج) دی طاقت و شوکت نوں دیکھ لاں تے جان لاں۔[۴]
رجعت شیعہ عقائد وچ
[سودھو]رجعت مسلمہ تے ناقابل شیعہ اعتقادات وچوں اے۔ سید مرتضی اس سلسلے وچ کہندے نيں: "شیعہ امامیہ دا عقیدہ اے کہ خداوند متعال امام مہدی(عج) دے ظہور دے زمانے وچ مؤمنین دی اک جماعت نوں محشور کريں گا تا کہ حکومت حقہ دے ظہور توں بہرہ ور تے فیضیاب ہاں تے امام(عج) دی مدد دے عوض جزا تے ثواب پائاں تے دشمناں دی اک جماعت نوں وی پلٹا دے گا تا کہ انہاں توں انتقام لیا جائے"۔[۵]
علامہ طباطبائی اپنی تفسیر المیزان وچ لکھدے نيں: غیر شیعہ فرقے ـ عامۃ المسلمین ـ اگرچہ ظہور مہدی(عج) اُتے یقین رکھدے نيں تے اس دے سلسلے وچ احادیث نوں تواتر دے نال نقل کرچکے نيں لیکن اوہ مسئلۂ رجعت دے منکر ہوئے نيں تے اسنوں شیعہ اعتقادی خصوصیات دا جزو سمجھے ہوئے ہوئے۔[۶]
شیعہ فرقےآں وچ رجعت دا پس منظر
[سودھو]بعض تاریخی واقعات دے ضمن وچ عراق دے بعض لوکاں دی طرف اشارہ ہويا اے جو امام علی(ع) دی شہادت دے فورا بعد آپ(ع) دی دنیا وچ رجعت تے آپس آنے اُتے یقین رکھدے سن ۔[۷]
محمد بن حنفیہ دی وفات دے بعد[۸]، امام موسی کاظم(ع) دی شہادت[۹] تے امام عسکری(ع) دی شہادت[۱۰] دے بعد وی بعض شیعہ فرقے انہاں دی دنیا وچ رجعت تے پلٹ آنے اُتے یقین رکھدے سن ۔
رجعت ہور ادیان وچ
[سودھو]عہد عتیق وچ رجعت دے موضوع دی طرف اشارہ ہويا اے منجملہ حزقیال نے بنی اسرائیل دے زندہ ہوجانے تے آخر الزمان وچ داؤد(ع) دی حکومت کیتی طرف اشارہ کيتے نيں[۱۱] امو دانیال نے وی کہیا اے: آخر الزمان وچ ـ اوہ جو مٹی وچ سو چکے نيں ـ جاگ اٹھاں گے۔[۱۲]
عہد جدید وچ وی قیامت ثانیہ توں پہلے، مسیح دی حکومت تے انہاں دے آباء و اجداد دے زندہ ہوجانے دی طرف اشارے ہوئے نيں۔[۱۳]
رجعت دی اسناد متواتر نيں
[سودھو]رجعت دے بارے وچ احادیث و اسناد اس قدر زیادہ نيں کہ ہر قسم دے شک و شبہے دی نفی ہوئے جاندی اے۔ علامہ مجلسی اپنی کتاب بحار الانوار وچ 160 رجعت دے سلسلے می نازل تے وارد ہونے والی آیات و روایات دی طرف اشارہ کردے نيں تے لکھدے نيں: "ان لوکاں دے لئی ـ جو ائمہ(ع) دے کلام اُتے یقین رکھدے نيں ـ شک و شبہے دی گنجائش باقی نئيں رہندی کہ مسئلۂ رجعت حق اے، تے اس باب وچ ائمہ(ع) توں واردہ روایات متواتر نيں تے تقریبا 200 روایات وارد ہوئیاں نيں جو اس امر اُتے تصریح کردیاں نيں تے انہاں روایات نوں 40 توں ودھ اکابرین علماء تے محدثّین نے 50 توں ودھ معتبر کتاباں وچ ثبت و ضبط کیا اے۔ :جنہاں وچوں بعض دے ناں درج ذیل نيں:
مجلسی بعدازاں انہاں کتاباں دی طرف اشارہ کردے نيں جو مسئلۂ رجعت اُتے تالیف ہوئی نيں۔[۱۴]
استوں علاوہ بہت ساریاں زیارات تے دعاواں وچ وی رجعت دے عقیدے اُتے تاکید ہوئی اے جداں زیارت جامعہ، زیارت وارث، زیارت اربعین، زیارت آل یاسین، زیارت رجبیہ، دعائے وداع تے دعائے عہد[۱۵]
نکتہ: شیعہ رجعت اُتے یقین و اعتقاد راسخ رکھنے دے باوجود رجعت دے منکرین نوں کافر نئيں سمجھدے؛ کیونجے رجعت مذہب شیعہ دی ضروریات و مسلمات وچوں اے ۔۔۔ تے جداں کہ احادیث توں ثابت اے رجعت اُتے ایمان، ایمان کامل تے حقیقی اسلام دی شروط وچوں اے۔[۱۶]
رجعت کرنے والے
[سودھو]بعض روایات وچ واضح طور اُتے انہاں افراد دا تذکرہ آیا اے جو رجعت کرن گے جداں:
انبیاء وچوں:
اصحاب وچوں:
رجعت دے قرآنی دلائل
[سودھو]قرآن ـ جو مسلماناں دے لئی قطعی ترین دلیل تے منبع و ماخذ اے ـ نہ صرف رجعت نوں اک امر محال نئيں سمجھدا بلکہ اسنوں ممکن قرار دیندا اے تے سابقہ امتاں وچ رجعت دے متعدد نمونےآں دی طرف کئی آیتاں وچ اشارہ کردا اے۔ ایہ آیات دلالت دے لحاظ توں دو قسماں وچ تقسیم ہُندیاں نيں:
1۔ اوہ آیات جو صراحت دے نال رجعت اُتے دلالت کردیاں نيں جداں:
الف۔ سورہ نمل آیت 83: اس آیت وچ ارشاد ہُندا اے:
"وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِّمَّن يُكَذِّبُ بِآيَاتِنَا فَهُمْ يُوزَعُونَ(ترجمہ: تے جس دن اسيں اٹھائاں گے ہر قوم وچوں اک دستے نوں انہاں وچوں جو ساڈی آیتاں نوں جھٹلاندے نيں تاں انہاں نوں تنبیہہ کيتی جائے گی)"۔
معصومین(ع) دی روایات وچ رجعت دے اثبات دے لئی اس آیت توں استناد ہويا اے: علامہ طباطبائی اس آیت دی تفسیر بیان کردے ہوئے لکھدے نيں: "آیت دے ظواہر توں معلوم ہُندا اے کہ ایہ "حشر" قیامت والے حشر توں مختلف اے کیونجے قیامت والا حشر امت دے اک گروہ یا جماعت دے لئی مختص نئيں اے بلکہ تمام امتاں اس دن محشور ہونگی حتی کہ ارشاد ہويا اے کہ "وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً(ترجمہ: تے انہاں سب نوں اکٹھا کرکے لائاں گے تاں انہاں وچوں کِسے نوں چھڈیا نئيں ہوئے گا۔)" تے کوئی وی باقی نئيں رہے گا۔ جدوں کہ اس آیت کریمہ وچ اے کہ "ہم امت توں اک جماعت یا اک فوج تے گروہ نوں اٹھائاں گے۔۔۔"۔ اوہ اپنے مدعا دے اثبات دے لئی ہور لکھدے نيں: "ساڈے اس مدعا کيتی دلیل ـ کہ ایہ حشر قیامت والے حشر توں مختلف اے ـ ایہ اے کہ ایہ آیت تے بعد دی دو آیتاں "دابۃ الارض" دے برآمد ہونے والی آیت دے بعد آئیاں نيں؛ جو خود اس گل دا ثبوت اے ایہ حشر قیامت توں پہلے واقع ہوئے گا۔ قیامت دی داستان بعض دی آیات کریمہ وچ بیان ہوئی جتھے فرمایا جاندا اے: "وَيَوْمَ يُنفَخُ فِي الصُّورِ(ترجمہ: تے جس دن صور پھونکا جائے گا۔)"۔ تے فیر اس دن دے واقعات دے اوصاف بیان ہُندے نيں چنانچہ ایہ نئيں ہوسکدا کہ قیامت دے اصل موضوع دے بیان توں پہلے متعلقہ واقعات وچوں اک نوں پیشگی بیان کیا جائے۔ کیونجے واقعات دے وقوع دی ترتیب تقاضا کردی اے کہ جے ہر امت وچوں اک گروہ دا حشر قیامت دے واقعات وچوں ہوئے تاں اسنوں نفخ صور دے بعد دی آیات وچ بیان کیا جائے۔ لیکن خداوند متعال نے ایسا نئيں کیا بلکہ نفخ صورت توں پہلے ہر امت دی اک فوج دے حشر دا تذکرہ کیا جس توں معلوم ہُندا اے کہ ایہ حشر قیامت دے واقعات وچوں نئيں اے۔[۱۸] ايسے آیت کریمہ دی تفسیر وچ وی ائمۂ معصومین علیہم السلام توں متعدد روایات نقل ہوئیاں نيں جنہاں وچ اس آیت نوں امام مہدی علیہ السلام دے ظہور دے زمانے وچ رجعت دے وقوع دی محکم دلیل قرار دتا گیا اے۔[۱۹][۲۰][۲۱]
ب۔ سوره مؤمن آیت 11: اس آیت وچ خداوند متعال دا ارشاد اے:
"قَالُوا رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَى خُرُوجٍ مِّن سَبِيلٍ(ترجمہ: انہاں نے کہیا اے ساڈے مالک! تاں نے سانوں دو دفعہ موت دتی تے دو دفعہ زندہ کیا تاں اسيں اپنے گناہاں دا اقرار کردے نيں ہن کیا نکلنے دی کوئی صورت اے ؟۔)"۔[۲۲]
2۔ اوہ آیات جو امکان رجعت اُتے دلالت کردیاں نيں:
قرآن کریم دی بعض آیات انہاں افراد دی طرف اشارہ کردیاں نيں جو مرنے دے بعد زندہ ہوئے نيں تے انہاں توں نہ صرف رجعت دا اثبات ہُندا اے بلکہ قیامت دے امکان دی گواہی وی ملدی اے۔[۲۳]:
* سورہ بقرہ آیت 259: اس آیت وچ اک شخص دے 100 سال بعد زندہ ہوجانے دا تذکرہ ہويا اے:
"أَوْ كَالَّذِي مَرَّ عَلَى قَرْيَةٍ وَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا قَالَ أَنَّىَ يُحْيِـي هَـَذِهِ اللّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا فَأَمَاتَهُ اللّهُ مِئَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ قَالَ كَمْ لَبِثْتَ قَالَ لَبِثْتُ يَوْماً أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالَ بَل لَّبِثْتَ مِئَةَ عَامٍ فَانظُرْ إِلَى طَعَامِكَ وَشَرَابِكَ لَمْ يَتَسَنَّهْ وَانظُرْ إِلَى حِمَارِكَ وَلِنَجْعَلَكَ آيَةً لِّلنَّاسِ وَانظُرْ إِلَى العِظَامِ كَيْفَ نُنشِزُهَا ثُمَّ نَكْسُوهَا لَحْماً فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ قَالَ أَعْلَمُ أَنَّ اللّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ"۔
* سورہ بقرہ آیت 260: اس آیت وچ ذبح شدہ پرندےآں دے زندہ ہوجانے دی طرف اشارہ ہويا اے:
"وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِـي الْمَوْتَى قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِن قَالَ بَلَى وَلَـكِن لِّيَطْمَئِنَّ قَلْبِي قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِّنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلَى كُلِّ جَبَلٍ مِّنْهُنَّ جُزْءاً ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْياً وَاعْلَمْ أَنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ(ترجمہ: تے جدوں کہیا ابراہیم نے اے پروردگار مینوں دکھلا کہ کیوں کر تاں مرداں نوں زندہ کردا اے ؟اس نے کہاکیا توانوں ایمان نئيں اے ؟کہیا کیوں نئيں مگر اس لئی کہ میرے دل نوں قرار آئے، کہاتو لے لو چار پرندے تے انہاں نوں اکٹھا کر لو اپنے پاس فیر رکھ دو ہر پہاڑ اُتے اس دا اک ٹکڑا۔ فیر پکارو انہاں نوں، تاں اوہ آئیاں گے تواڈی طرف دوڑدے ہوئے اورجانے رہو کہ اللہ زبردست اے حکمت والا۔)"۔
*سورہ کہف آیت 25: اس آیت وچ خداوند متعال اصحاب کہف دی داستان تے 309 سال بعد انہاں دے زندہ ہوجانے دی داستان بیان فرماندا اے:
"وَلَبِثُوا فِي كَهْفِهِمْ ثَلَاثَ مِائَةٍ سِنِينَ وَازْدَادُوا تِسْعاً(ترجمہ: تے اوہ لوک اپنے غار وچ رہے تن سو برس تے ودھ گئے اس اُتے نو۔)"
* سورہ بقرہ آیت 56:
"ثُمَّ بَعَثْنَاكُم مِّن بَعْدِ مَوْتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ(ترجمہ: فیر تواڈے مرنے دے بعد توانوں اساں دوبارہ جلا دتا (= زندہ کیا) کہ شاید ہن تسيں شکر گزار ثابت ہوئے۔)"
"وَإِذْ قَتَلْتُمْ نَفْساً فَادَّارَأْتُمْ فِيهَا وَاللّهُ مُخْرِجٌ مَّا كُنتُمْ تَكْتُمُونَ (72) فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا كَذَلِكَ يُحْيِي اللّهُ الْمَوْتَى وَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُون (73)(ترجمہ: تے جدوں کہ تسيں نے اک شخص نوں قتل کر ڈالیا سی فیر تسيں اس دے بارے وچ جھگڑ رہے سن تے اللہ ظاہر کرنے والا سی اس دا جسنوں تسيں چھپا رہے سن ٭ تاں اساں کہیا ايسے گائے دا ٹکڑا اس اُتے مارو۔ اس طرح اللہ مرداں نوں جلاندا اے۔ تے توانوں اپنی قدرت دی نشانیاں دکھاندا اے شاید ہن وی تسيں وچ عقل آ جائے۔)َ}}"۔
* سورہ بقرہ آیت 243:
"أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُواْ مِن دِيَارِهِمْ وَهُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ اللّهُ مُوتُواْ ثُمَّ أَحْيَاهُمْ...(ترجمہ: کیا نئيں دیکھیا تسيں نے انہاں نوں جو مرنے دے ڈر توں اپنے گھراں توں نکلے ہزاراں دی تعداد وچ تاں کہیا انہاں نوں اللہ نے مر جاؤ فیر انہاں نوں زندہ کیا...)"
* سورہ آل عمران آیت 49: اس آیت وچ خداوند متعال حضرت عیسی(ع) دے زبانی ارشاد فرماندا اے:
"...قَدْ جِئْتُكُم بِآيَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُم مِّنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْراً بِإِذْنِ اللّهِ وَأُبْرِىءُ الأكْمَهَ والأَبْرَصَ وَأُحْيِـي الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللّهِ۔۔۔(ترجمہ: ...ماں تواڈے پاس تواڈے پروردگار دی طرف توں خاص معجزہ لے کے آیا ہاں کہ وچ تواڈے لئی مٹی توں پرند دی سی صورت بناندا ہاں فیر اس وچ پھونک ماردا ہاں تاں اوہ بحکم خدا پرند بن جاندا اے تے پیدائشی اندھے تے کوڑھے نوں شفا دیندا ہاں تے اللہ دے حکم توں مرداں نوں زندہ کردا ہاں...)"۔
* سورہ مائدہ آیت 110:
"إِذْ قَالَ اللّهُ يَا عِيسى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَى وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدتُّكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلاً وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالإِنجِيلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْراً بِإِذْنِي وَتُبْرِىءُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوتَى بِإِذْنِي(ترجمہ: جب کہے گا اللہ اے عیسیٰ فرزند مریم ! یاد کرو میری نعمت نوں جو تسيں اُتے سی تے تواڈی ماں پر، جدوں ميں نے توانوں تقویت پہنچائی روح القدس دے نال کہ تم، لوکاں توں گلاں کردے سن گہوارہ وچ تے ادھیڑ عمر وچ تے جدوں ميں نے توانوں قانون شریعت تے حکمت تے توریت تے انجیل دا علم دتا تے جدوں تسيں مٹی توں پرندے دی سی شکل بناتے سن ۔ اس دے بعد اس وچ پھونک ماردے سن تاں اوہ میرے حکم توں پرندہ بن جاندی سی تے تسيں پیدائشی اندھے تے کوڑھی نوں چنگا کردے سن میرے حکم توں تے جدوں تسيں مرداں نوں جلا دیندے سن میرے حکم سے...)..."۔
رجعت دے دلائل منابع حدیث وچ
[سودھو]رجعت انہاں موضوعات وچوں جس اُتے ائمۂ شیعہ(ع) نے اک اعتقادی اصول دے عنوان توں تاکید دی اے۔ رسول اکرم(ص) نے فرمایا: اس خدا دی قسم جس دے دست قدرت وچ میری جان اے کہ تسيں انہاں ساری سنتاں دا سامنا کرو گے جو سابقہ امتاں وچ رائج سن، تے جو کچھ انہاں امتاں وچ جاری ہويا ہويا من و عن اس امت وچ جاری ہوئے گا ایتھے تک کہ نہ تسيں انہاں سنتاں توں انحراف کرو گے تے نہ ہی اوہ سنتاں جو بنی اسرائیل وچ رائج سن توانوں نظر انداز نئيں کرن گی۔[۲۴]۔[۲۵]
اس حدیث دے مطابق جو کچھ سابقہ امتاں وچ وقوع پذیر ہويا اے اس امت وچ وی وقوع پذیر ہوئے گا تے انہاں سنتاں وچوں اک "مسئلۂ رجعت" تے "مرداں دا زندہ ہوجانا" اے جو مذکورہ آیات دے مطابق واقع ہويا اے تے اس سنت نوں اس امت وچ وی واقع ہونا اے۔
امام صادق(ع) نے اک حدیث دے ضمن وچ رجعت نوں ایمان دی شرطاں وچ قرار دتا اے۔[۲۶] ہور امام باقر(ع) تے امام صادق(ع) نے ایام اللہ[۲۷] دی تفسیر کردے ہوئے فرمایا: "ایام اللہ وچ مہدی موعود دے ظہور، یوم رجعت تے روز قیامت شامل نيں۔[۲۸]۔[۲۹]
امام رضا(ع) ایمان وچ اہم تے مؤثر عقائد دا ذکر کردے ہوئے رجعت نوں انہاں عقائد دے زمرے وچ شمار کردے نيں تے اسنوں توحید، نبوت، امامت، معراج تے قبر وچ سوال و جواب اُتے شیعہ عقائد دا تسلسل قرار دیندے نيں۔یکی از عقاید مهم و موثر در ایمان را اعتقاد به رجعت ذکر نموده و آن را در راستای اعتقاد به توحید و نبوت و امامت و معراج و سوال قبر قرار داده است۔[۳۰]
ہور مروی اے کہ مامون عباسی نے امام رضا(ع) دی خدمت وچ عرض کيتا: "یا اباالحسن! رجعت دے بارے وچ کیہ فرماندے نيں؟ امام(ع) نے فرمایا: رجعت حق اے، تے سابقہ امتاں نوں اس دا سامنا پيا اے ۔ قرآن وی رجعت اُتے مہر تصدیق ثبت فرماندا اے تے رسول اللہ(ص) نے فرمایا اے: پس پیش آندا اے اس امت نوں اوہ پیش آئے گا بغیر کِسے کمی تے زیادت دے اوہ سب کچھ جو سابقہ امتاں اُتے گذرا اے ، تے فرمایا اے: جب میرے فرزنداں وچوں مہدی(عج)]] ظہور کريں گا عیسی(ع) آسمان توں آتر آئیاں گے تے آنجناب(عج) دی اقتدا وچ نماز ادا کرن گے۔ مامون نے عرض کيتا: آخر کار ہوئے گا کیا؟ فرمایا: حق اہل حق دی طرف پلٹے گا۔[۳۱]
رجعت دے موضوع اُتے لکھی گئی کتاباں
[سودھو]شیعہ تعلیمات وچ رجعت دا رتبہ بہت نمایاں اے تے ايسے بنا اُتے شیعہ علماء تے محدثین نے قدیم الایام توں اس موضوع نوں خاص توجہ دتی اے تے متعدد کتاباں تے رسالے دی تالیف دا اہتمام کیا اے گوکہ ایہ افسوسناک امر اے کہ انہاں وچوں بہت ساریاں کتاباں ویلہ لنگھن دے نال نال ضائع ہوئے چکيتیاں ناں تے انہاں دا صرف ناں کتاباں رجال تے لسٹ وچ مذکور اے۔[۳۲]
آقا بزرگ طہرانی نے اپنی کتاب الذریعہ الی لکھتاں الشیعہ وچ 30 کتاباں دا تذکرہ کیا اے جو مختلف ادوار وچ اس موضوع اُتے لکھی گئی نيں۔[۳۳]۔[۳۴]۔[۳۵]۔[۳۶]
رجعت دے بارے وچ شائع ہونے والی کتاباں وچ بعض اہم ترین کتاباں دے ناں بمع تعارف:
- الرجعہ، تالیف: میرزا محمد مؤمن بن دوست محمد حسینی استرآبادی (شہید مکہ بسال 1088ہجری قمری)۔ تحقیق: فارس حسّون کریم، طبع دوئم: قم، انوارالهدتی، 1417ہجری قمری۔ اس کتاب وچ تمام امور وچ ائمہ(ع) دی طرف رجوع کرنے تے انہاں دے سامنے سر تسلیم خم کرنے دی ضرورت دے بارے وچ مختصر دیباچے دے بعد رجعت دے بارے وچ 100 توں ودھ احادیث نقل ہوئی نيں۔
- الایقاظ من الہجعۃ بالبرہان علی الرجعہ، تالیف: شیخ محمد بن حسن حرّ عاملی (متوفی سنہ 1104ہجری قمری)۔ شیخ حر عاملی نے دساں آیات کریمہ تے 170 توں ودھ احادیث دے حوالے دتے نيں تے رجعت دے سلسلے وچ ہور دلائل پیش کيتے نيں۔
- رجعت، تالیف: محمد باقر مجلسی (متوفی سنہ 1111 ہجری)۔ علامہ مجلسی نے ایہ کتاب فارسی وچ تالیف کيتی اے تے اس وچ ظہور امام مہدی(عج) تے موضوع رجعت دے بارے وچ 14 احادیث نقل ہوئی نيں۔ یاد رہے کہ علامہ مجلسی نے بحار الانوار وچ وی رجعت اُتے مفصل بحث کيتی اے تے اس سلسلے وچ 200 توں ودھ حدیثاں دا حوالہ دتا اے۔[۳۷]
- الشیعـۃ والرجعۃ: ایہ اک علمی، تاریخی تے ادبی کتاب اے جس وچ مسئلۂ رجعت اُتے مفصل بحث و تحقیق ہوئی اے۔ ایہ محمد رضا طبسی نجفی (متوفی سنہ 1405ہجری قمری) دی تالیف اے جو نجف اشرف دے الطبعۃ الحیدریہ نے سنہ 1375ہجری قمری وچ شائع دی اے۔ اس کتاب وچ تمہیدی مباحث دے بعد چند فصلاں دے ضمن وچ رجعت قرآن، دعاواں تے زیارات ہور اجماع فقہاء تے مشاہیر دے کلام دی روشنی وچ زیر بحث لیائی گئی اے۔ اس کتاب دی پہلی فصل وچ قرآن کریم دی 174 آیات کریمہ دا حوالہ دتا گیا اے جنہاں نوں احادیث وچ رجعت توں تاویل کیا گیا اے تے متعلقہ روایات وی نقل کيتی گئی نيں۔
الشيعة والرجعة حالیہ برساں وچ وی اس سلسلے وچ کتاباں تالیف ہوئیاں نيں جنہاں وچوں ذیل دی چند کتاباں دی طرف اشارہ کیا جاسکدا اے:
- رجعت یا دولت کریمۂ خاندان وحی(ع)، محمد خادمی شیرازی, تصحیح علیاکبر مہدی پور، ط دوئم، قم، مؤلف، 1411ہجری قمری۔
- رجعت از دیدگاه عقل، قرآن، حدیث، حسن طارمی، زیر نگرانی آیت اللہ جعفر سبحانی تبریزی، طبع نہم: قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1383ہجری شمسی۔
- رجعت یا بازگشت بہ جہان، محمدرضا ضمیری، طبع اول: تہران، موعود، 1378ہجری شمسی۔
- بازگشت بہ دنیا در پایان تریخ، خدامراد سلیمیان، چاپ اوّل: قم، بوستان کتاب، 1384ہجری شمسی۔
- الرجعـۃ أوالعودة إلی الحیاة الدنیا بعد الموت، ط اوّل: قم، مرکز الرسالـہ، 1418ہجری قمری۔[۳۸]
متعلقہ مآخذ
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ مطر، المعجم الوسیط، ذیل ماده رجع۔
- ↑ ابن منظور، لسان العرب ج8، ص114۔
- ↑ فیومی، مصباح المنیر، ص84۔
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ج7، ص406۔
- ↑ سید مرتضی، رسالے الشریف المرتضی، ج1 ص125۔
- ↑ الطباطبائي، المیزان، ج2، ص106۔
- ↑ طبری، جامع البیان عن تاویل آی القرآن، ج14، ص140۔
- ↑ نوبختی، فرق الشیعه، ص25
- ↑ نوبختی، اوہی ماخذ، ص67۔
- ↑ نوبختی، اوہی ماخذ، ص79-80۔
- ↑ عهد عتیق 37: 21-27
- ↑ عهد عتیق 12: 1-3۔
- ↑ مکاشفه یوحنا 20: 4-6
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج53، ص96 و 122۔
- ↑ قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، زیارت جامعہ کبیره، آل یس و دعای عهد۔
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج15، ص593۔
- ↑ بحارالانوار، ج53، ص61 و 105و108۔
- ↑ الطباطبائي، المیزان، ج15، ص570۔
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ج2 ص36۔
- ↑ بحارالانوار، ج53، ص51۔
- ↑ البحرانی، تفسیر البرهان، ج6، ص36۔
- ↑ بحار الانوار، ج53، ص56 و 116 و 144۔
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج53، ص142۔
- ↑ عياشى، تفسیر العیاشی، ج1، ص303 ذیل آیت 19 سورہ انشقاق: لَتَرْكَبُنَّ طَبَقاً عَن طَبَقٍ۔
- ↑ قمى، تفسیر القمی، ج، 2، ص413۔ ذیل آیت مذکورہ۔
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج53، ص122۔
- ↑ ایام اللہ دا تذکرہ سورہ ابراہیم دی آیت 5 تے سورہ جاثیہ دی آیت 14 وچ ہويا اے۔
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج53، ص63۔
- ↑ مجلسی، اوہی ماخذ، ج51، ص50و45۔
- ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ج1، ص218۔
- ↑ صدوق، اوہی ماخذ۔
- ↑ [ www.ShiaOnlineLibrary.comالرجعـة أو العود إلی الحیاة الدنیا بعد الموت، ص46-47]۔
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریعـة إلی لکھتاں الشیعـة، ج1، صص91-95۔
- ↑ اوہی مؤلف، اوہی ماخذ، ج7، ص116۔
- ↑ اوہی مؤلف، اوہی ماخذ، ج10، صص161-163۔
- ↑ اوہی مؤلف، اوہی ماخذ، ج11، ص187۔
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ج 53، باب الرجعـة، صص 39-144۔
- ↑ مجله موعود، شهریور 1387، شماره 91، رجعت در آثار اسلامی۔
مآخذ
[سودھو]- قرآن کریم؛ ترجمہ قرآن سید علی نقی لکھنوی (نقن)۔
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، تحقیق: احمد فارس صاحب الجوائب، بیروت، دار صادر و دار بیروت۔ 1388ہجری قمری۔
- البحراني، السيد ہاشم، البرہان في تفسير القران ۔ حققہ وعلق عليہ: لجنۃ من العلماء ۔ منشورات مؤسسۃ الاعلمي للمطبوعات، الطبعۃ الثانيۃ 2006عیسوی۔
- سید مرتضی، علمالہدتی، علی بن حسین، رسالے الشریف المرتضی، تحقیق سیدمہدی رجائی، ناشر: دارالقرآن، مطبعۃ السید الشہداء(ع)۔ 1405ہجری قمری۔
- صدوق، محمد بن على بن الحسين بن بابويہ القمى، تصحیح و المقدمۃ: حسين الاعلمي ۔ مؤسسۃ الاعلمي للمطبوعات بيروت - لبنان 1404ہجری قمری / 1984عیسوی۔
- الطباطبائی، محمد حسین، المیزان فی التفسیر القرآن، منشورات جماعۃ المدرسین فی الحوزۃ العلمیۃ فی قم المقدسہ۔
- الطبری، محمد بن جریر، جامع البيان عن تأويل آي القرآن (تفسیر الطبری) ۔ قدم لہ الشيخ خليل الميس ۔ دار الفكر للطباعۃ والنشر والتوزيع ۔ 1415ہجری قمری / 1995 عیسوی۔
- عياشى، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، تہران، المكتبۃ العلميۃ الاسلاميۃ، 1380ہجری قمری۔
- قمى، على بن ابراہيم بن ہاشم، تفسیر قمی، تصحیح و مقدمہ: الموسوي الجزائري، السيد طيب، مطبعۃ النجف ـ نجف۔ 1387ہجری قمری۔
- الفيومي المقرئ، أحمد بن محمد بن علي، المصباح المنير في غريب الشرح الكبير، الناشر: مكتبۃ لبنان۔ 1987عیسوی۔
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان۔
- کتاب مقدس، عہد عتیق۔
- المجلسي، محمد باقر، بحار الانوار الجامعۃ لدرر أخبار الائمۃ الاطہار ۔ مؤسسۃ الوفاء بيروت - لبنان ۔ 1403ہجری قمری / 1983عیسوی۔
- مرکز الرسالۃ، الرجعـۃ أو العود إلی الحیاۃ الدنیا بعد الموت، موسسہ تحقیقات و نشر معارف اہل البیت(ع)۔ مرکز الرسالـۃ، چاپ اول، قم، 1418ہجری قمری۔
- مطر، عبدالعزیز، المعجم الوسیط، قاہرہ ۔ 1960عیسوی۔
- مکارم شیرازی، ناصر و ہمکاران، تفسیر نمونہ، دارالکتب الاسلامیہ ۔ تہران . چاپ سی و ششم 1387ہجری شمسی۔
- النوبختی، ابو محمد الحسن بن موسی، فرق الشیعۃ، مطبعہ الدولۃ ۔ استانبول ۔ لجمعیۃ المستشرقین ۔ 1931عیسوی۔
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||