امام بخش
| امام بخش | |
|---|---|
| جم | سنہ 1778 |
| تاریخ وفات | سنہ 1863 (84–85 سال)
|
| شہریت |  سرکار خالصہ |
| عملی زندگی | |
| پیشہ | لکھاری ، شاعر |
| مادری زبان | پنجابی |
| پیشہ ورانہ زبان | پنجابی |
ترمیم  | |
امام بخش پنجابی دا اک مشہور قصہ کار شاعر سی ۔
جم تے جیون
[سودھو]جیون
[سودھو]میاں امام بخش دا جم 1778 عیسوی پنڈ پسیاں والا ضلع سیالکوٹ وچ ہویا۔ ایہہ ترکھان دا کم کردا سی اتے بچیاں نوں قرآن وی کنٹھ کرواؤندا سی۔[۲] میاں امام بخش لگپگ 85 سال دی عمر بھوگ کے 1863 ء دنیا توں ودائگی لے لئی۔[۳]
امام بخش دا جم پنڈ پسیاں والا ضلع سیالکوٹ (پاکستان) وچّ سن 1778ء وچّ ہویا۔ امام بخش نے مڈھلی تعلیم میاں وڈا لاہوری توں حاصل کیتی۔ اوہ پیشے وجوں ترکھان سی پر اسدے نال نال بچیاں نوں قرآن مجید وی حفظ کراؤندا سی اتے اوہناں نوں قرآن دے حافظ بناؤندا سی۔ اک تھاں امام بخش اس بارے لکھدا ہے :
امام بخش وچّ پسیاں والے،
بیٹھا جوش خروس وکھالے۔
پڑھ پڑھ حافظ ہون سکھالے،
ملے بدلہ نیک کاری دا۔
تعلیم
[سودھو]میاں امام بخش نے لاہور دے ولی اللہ بزرگ میاں وڈا پاسوں پھزّ پایا تے اوہناں پاسوں ہی قرآن مزید کنٹھ کیتا۔
امام بخش دے رچے قصے
[سودھو]اس قصہ کوی امام بخش نے مکھ طور تے شاہ بہرام جاں بہرام گور، لیلیٰ مجنوں، گل صنوبر، چندر بدن بدیع الجمال اتے قصہ گلبدن وغیرہ قصےآں دی رچنا کیتی۔ اس توں علاوہ اپنے استاد دے ستکار تے پرسنسا وچّ اک رچنا کیتی جس دا ناں مناجات میاں وڈا ہے۔
امام بخش رچت قصیاں وچوں سبھ توں ودھ مقبولیت قصہ شاہ بہرام نوں حاصل ہوئی۔ مولٰی بخش کشتہ انوسار :
پنجاب وچّ شاید ہی کوئی ایسا گھرانہ ہوسی جتھے ایہہ نہ پجا ہووے۔ وارث شاہ دی ہیر اس توں پہلاں اینی لوکپریہ ہوئی سی اتے پچھوں فضل شاہ دی سوہنی اینی مقبول ہوئی۔
قصہ شاہ بہرام
[سودھو]قصہ شاہ بہرام دیؤ پریاں دے قصےآں دی طرز تے رچیا گیا ہے۔ اک دیؤ فارس (ایران) دے سوہنے بادشاہ بہرام گور اتے موہت ہو جاندا ہے اتے باراں ورھیاں دے یتناں مگروں گھوڑے دا روپ دھار بادشاہ بہرام نوں اپنی پٹھّ تے سوار کر کے اپنے دیس لے جاندا ہے۔ اتھے شاہ بہرام نوں اک پری حسن بانو نال عشقَ ہو جاندا ہے۔ اتفاق وسّ اوہ دیؤ وی اس پری اتے موہت سی پر شاہ بہرام لئی اوہ اپنے پیار دیاں بھاوناواں نوں قربان کر دندا ہے۔
ایہ قصہ مثنوی روپ چ ہے۔ حمد توں پچھوں کہانی نوں چھوٹے-چھوٹے بھاگاں(حصےآں) وچّ ونڈیا ہے۔ کہانی سدھی-سپاٹ اتے سدھارن تورے تردی ہے۔ کہانی کہن وچّ کوی پوری مہارت دا دھارنی جاپدا ہے۔ قصہ شاعری وچّ نائکہ دی سندرتا دے بیان دی روایت نوں وی اس نے برقرار رکھیا ہے۔ حسن بانو دے حسن دی تعریف کرن وچّ اس نے وی کوئی قصر نہیں چھڈی :
متھا چند بدر جیوں چمکے روشن دو رخسارے۔
شہزادے دے ویکھن کارن چشمہ شوخ ستارے۔
ٹھوڈی گرد حسن بانو دی پکا سیؤ کشمیری۔...
'دو انار سینے تے تازے اک سجے اک کھبے۔
گوئیا آہے صاف صندل دے، دو کستوری ڈبے۔
شاہ بہرام دی سندرتا دا ورنن(بیان) وی کیتا ہے۔ قصہ سکھانت ہے اتے دوواں (شاہ بہرام تے حسن بانو) دے سہاگ جوڑے دے روپ وچّ فارس پرتن اتے سماپت ہو جاندا ہے۔
قصے دی بولی
[سودھو]درش چترن وچّ شاعر نپن ہے جو کجھ بیان کردا ہے اس دا درش اکھاں اگے سکار ہو جاندا ہے۔ بولی سدھارن پنجابی ہے جس اتے فارسی دا پربھاو صاف دکھائی دندا ہے۔
قصہ چندر بدن
[سودھو]قصہ چندر بدن وچّ چندر بدن دے روپ دی پرسنسا دمودر دے رانجھے وانگ کیتی ہے اتے اس دی سندرتا دا پربھاو پسوں پنچھیاں توں علاوہ حوراں پریاں اتے وی مارو دسیا گیا ہے۔
قصہ لیلی مجنوں
[سودھو]لیلیٰ مجنوں دے قصے نوں کوی اپنا دیوان آکھدا ہے :
فارسی کہے دیوان لوکاں نے ہوئی عشقَ شرابی۔
ایہہ دیوان امام بخش دا وچّ زبان پنجابی۔
لیلیٰ مجنوں دا ایہہ قصہ اس نے فارسی دے دیوقد شاعراں نظامی، امیر خسرو اتے ہاتف دیاں اسے ناں دیاں فارسی رچناواں نوں مکھ رکھ کے لکھیا :
چاول لئے نظامی پاسوں، دال ہاتف نے پائی۔
روغن خسرو، نمک اساڈا، کھچڑی عجب بنائی۔
قصہ گل صنوبر تے ہور
[سودھو]قصہ گل صنوبر فارسی دی اسے ناں دی مثنوی گلِ صنوبر دا پنجابی روپ کیہا جا سکدا ہے۔ ایہہ اس گلّ دا پرمان ہے کہ کوی نے پنجابی توں علاوہ فارسی ساہت دا وی چوکھا ادھٔین کیتا ہویا سی۔ قصہ بدیع الجمال وچّ مسئلے مسائل اتے حکایتاں (پرانے واقعیات) لکھیاں ہن۔ اس وچّ حضرت حاجرا دا واقعہ بہت اہم ہے۔
حضرت ابراہیم دی گھر والی اتے حضرت اسمٰعیل دی ماں حضرت بیبی حاجرا سن۔ حضرت ابراہیم ربّ دی ہدایت تے حکم انوسار اپنی بیوی اتے بچے اسمٰعیل، جو اس ویلے کجھ مہینیاں دے سن، نوں مکے شہر توں باہر سنسان ریگستانی وادی وچّ چھڈّ کے وداع ہو جاندے ہن۔ حضرت حاجرا دے پچھن اتے حضرت ابراہیم اسنوں کہندے ہن کہ میں تہانوں اس بیابان وچّ خدا دے سپرد کر کے چلیا ہاں۔ شدید گرمی اپروں ریگستان دی تپدی دوپہر وچّ ربّ دے حکم نوں پروان کردی بیبی حاجرا دی ستھتی نوں امام بخش نے بہت پربھاوشالی شبداں وچّ پیش کیتا ہے :
کلر شور زمی سی پانی گھاہ نہ مول،
چھاں نہ کوئی درخت دی ککھّ کنڈے پر سول۔
بیبی اسمٰعیل نوں اپر زمین بہا،
کہندی میں توں ہوئے ہاں اج سپرد خدا۔
سامی مذہبی کتاباں وچّ وی بیبی حاجرہ نال سنبندھت اس گھٹنا دے حوالے آؤندے ہن۔
مناجات میاں وڈا
[سودھو]مناجات میاں وڈا سی حرفی شعری روپ اتے بینت چھند وچّ لکھی ہے۔ امام بخش نے پنجابی ساہت وچّ پہلی وار شاہ بہرام اتے چندر بندن وغیرہ قصیاں دی رچنا کیتی۔ اس توں پہلاں کسے نے ایہناں قصیاں اتے ہتھ نہیں ازمایا۔ نویاں کہانیاں ہون کر کے ایہناں دی پرسدھی امام بخش دیاں ہور رچناواں نالوں ودھیرے ہوئی۔
رچناواں
[سودھو]- شاہ بہرام
- ملکزادہ و شاہپری
- آدم بلخی
- چندر بدن (1869)
- لیلیٰ مجنوں
- کام روپ
- بدیع الجمال
- گل صنوبر
- چندر بدن
- مناجات میاں وڈا
- داستانِ امیر حمزہ[۴]