بازنطینی سلطنت

بازنطینی سلطنت Byzantine Empire Βασιλεία Ῥωμαίων Basileía Rhōmaíōn Imperium Romanum
395–1453
Solidus with the image of ہرقل (r. 610-641)، with his son Heraclius Constantine۔ (see Byzantine insignia)
The empire in عیسوی 555 under جسٹینین اول، at its greatest extent since the fall of the مغربی رومی سلطنت (its vassals in pink)
راجگڑھ	قسطنطنیہ (330–1204, 1261–1453)
عمومی زباناں	Late Latin، کوئنے یونانی (395–610) وسطی یونانی (610–1453)
مذہب	مسیحیت (مشرقی راسخ الاعتقاد کلیسیا) (tolerated after the Edict of Milan in 313; state religion after 380)
حکومت	جمہوری بادشاہتسانچہ:Better source مطلق العنان بادشاہت
لسٹ قیصر بازنطینی روم
• 395–408	Arcadius
• 527–565	جسٹینین اول
• 610–641	ہرقل
• 717–741	لیون سوم ایساوری
• 976–1025	باسل دوم
• 1081–1118	Alexios I Komnenos
• 1259–1282	Michael VIII Palaiologos
• 1449–1453	قسطنطین یازدہم
تاریخی دور	Late Antiquity to Late Middle Ages
• First division of the Roman Empire (diarchy)	1 اپریل 286
• قسطنطنیہ	11 مئی 330
• Final East–West division after the death of تھیودوسیوس اول	17 جنوری 395
• Nominal end of the مغربی رومی سلطنت	25 اپریل 480
• Fourth Crusade; establishment of the لاطینی سلطنت	12 اپریل 1204
• Reconquest of Constantinople by Palaiologos	25 جولائ‏ی 1261
• فتح قسطنطنیہ	29 مئی 1453
• Fall of Trebizond	15 اگست 1461
آبادی
• 457 عیسوی	16,000,000
• 565 عیسوی	19,000,000
• 775 عیسوی	7,000,000
• 1025 عیسوی	12,000,000
• 1320 عیسوی	2,000,000
کرنسی	Solidus، histamenon تے hyperpyron
ماقبل مابعد رومی سلطنت سلطنت عثمانیہ
^ Βασιλεία Ῥωμαίων may be transliterated in Latin as Basileia Rhōmaiōn، meaning Empire of the Romans۔ ^ Between 1204 and 1261 there was an interregnum when the Empire was divided into the Empire of Nicaea، the Empire of Trebizond and the Despotate of Epirus، which were all contenders for rule of the Empire. The Empire of Nicaea is considered the legitimate continuation of the Byzantine Empire because they managed to re-take Constantinople. ^ Constantinople became the capital of the (united) empire in 330. تھیودوسیوس اول was the last emperor to rule over both the Eastern and مغربی رومی سلطنت۔ He died in 395 عیسوی, dividing the empire in western and eastern halves. ^ See Population of the Byzantine Empire for more detailed figures taken provided by McEvedy and Jones, Atlas of World Population History، 1978, as well as Angeliki E. Laiou, The Economic History of Byzantium، 2002.

بازنطینی سلطنت

مشرقی سلطنت روم۔ چوتھ‏ی صدی عیسوی وچ سلطنت روم دو حصےآں، مغربی تے مشرقی وچ تقسیم ہوئے گئی۔ مشرقی حصہ اپنے راجگڑھ بازنطین دے ناں اُتے بازنطینی سلطنت اکھوایا۔ (330ء وچ بازنطینی شہنشاہ قسطنطین نے بازنطیم دا ناں اپنے ناں اُتے قسطنطنیہ رکھ دتا تے 1930ء وچ ترکی حکومت نے بدل ک‏ے استنبول کر دتا۔

بازنطینی سلطنت وچ شام، ایشیائے کوچک، مصر، تھریس اوریونان دے ملکاں شامل سن ۔ پنجويں صدی عیسوی وچ بلقان دے سلاؤ قبیلے تے جرمنی دے ونڈال قوماں نے قسطنطنیہ اُتے کئی حملے کیتے۔ چھیويں صدی عیسوی اس دے عروج دا زمانہ سی۔ خصوصاً شہنشاہ جسٹینین دا دور حکومت لیکن ستويں صدی وچ ایہ زوال پزیر ہوئی تے شمالی اطالیہ دے میدان لمبارڈی وچ بسنے والےآں، ایرانیاں تے عرباں نے اس اُتے پے درپے حملے کیتے جس دے باعث ایتھ‏ے طوائف الملوکی تے انتشار دا دور دورہ رہیا۔ ستويں صدی دے اختتام اُتے شمالی افریقا، مصر، شام، فلسطین تے قبرص وغیرہ عرباں نے قبضے وچ چلے گئے تے بازنطینی سلطنت حقیقت وچ یونانی سلطنت بن دے رہ گئی۔ آخر 1453ء وچ سلطنت عثمانیہ دے فرمانروا سلطان محمد فاتح د‏‏ی افواج نے قسطنطنیہ فتح ک‏ر ليا تے آخری بازنطینی بادشاہ قسطنطین یاز دہم ماریا گیا۔ فتح قسطنطنیہ تو‏ں زمانہ وسطی دا خاتمہ تے یورپ وچ نشاۃ ثانیہ دا آغاز ہويا۔

بازنطینی سلطنت وکھریاں ویلیاں وچ.

تریخ

پنجویں صدی عیسوی چ بلقان دے سلاو قبیلےآں تے جرمنی دے ونڈال قوم نے قسطنطنیہ تے کئی حملے کیتے ۔ 6ویں صدی عیسوی اسدے عروج دا زمانہ سی ، خصوصا شہنشاہ جسٹنینین دا دور پر 7ویں صدی عیسوی چ ایہہ سلطنت زوال پزیر ہون لگ پئی تے شمالی اٹلی دے لمبارڈی میدان دے لوکاں تے ایرانیاں تے عرباں نے استے پے در پے حملے کیتے ۔ حس دی وجہ توں ایتھے انارکی تے طوائف الملوکی دا دور دورہ رہیا ۔ 7ویں صدی دے خاتمے تے اتلا افریقہ ، مصر ، شام ، فلسطین تے قبرض وغیرہ تے عرباں دے قبضے چ چلے گئے تے بازنطینی سلطنت ہن حقیقت چ صرف یونانی سلطنت رہ گئی سی ۔ آخر 1453ء چ سلطنت عثمانیہ دے حکمران سلطان محمد فاتح دیاں فوجاں نے قسطنطنیہ فتح کرلئیا تے آخری بازنطینی بادشاہ قسطنطین یازدہم ماریا گئیا ۔ فتح قسطنطنیہ نال زمانی وسطی دا خاتمہ تے یورپ چ نشاۃ ثانیہ دا آغاز ہو گئیا ۔

تسمیہ

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

لسٹ قیصر بازنطینی روم

اس عنوان دے لئی ہور پڑھو، لسٹ قیصر بازنطینی روم

ابتدائی تریخ تے پہلا دور عروج

رومن سلطنت د‏‏ی تقسیم

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

مغربی صوبےآں د‏‏ی تسخیر نو

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

پہلا دور زوال

مسلماناں دے خلاف جنگاں

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

بلغاریہ سلطنت دے خلاف جنگاں

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

کیویائی روس دے نال تعلقات

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

دوسرا دور عروج

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

دوسرا دور زوال

بحران تے پارہ سازی

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

صلیبی جنگاں

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

بارہويں صدی حیاتِ نو

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

تیسرا دور زوال تے انتشار

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

سلطنت عثمانیہ تے فتح قسطنطنیہ

قدیم باز نطینی سلطنت دے تمام ایشیائی ملکاں اُتے عثمانی قابض ہوئے گئے سن، لہٰذا یورپ وچ وی صرف قسطنطنیہ تے اس دے مضافات اس وچ شامل ہونا باقی سن، سلطنت عثمانیہ، قسطنطنیہ د‏‏ی فتح دے بغیر ادھوری تھی, اک اُربان (Urban) نامی توپ خانے دا ماہر سی بھج ک‏ے سلطنت عثمانیہ دے علاقےآں وچ چلا آیا، اس نے سلطان نو‏‏ں اک بہترین توپ بنا ک‏ے دتی، جس دے سنگی گولاں دا قطر ڈھائی فٹ سی، 26 ربیع الاول 857ھ بہ مطابق 6 اپریل 1453 ء نو‏‏ں زبردست محاصرہ دے آغاز کر دتا گیا مسلسل انتھک محنت تے جان فشانی دے بعد 29 مئی 1453 ء 20 جمادی الاول نو‏‏ں بلاخر قسطنطنیہ فتحیاب ہويا۔

قسطنطنیہ د‏‏ی فتح محض اک شہر اُتے اک بادشاہ دے اقتدار دا خاتمہ تے دوسرے دے اقتدار دا آغاز نئيں سی۔ اس واقعے دے نال ہی دنیا د‏‏ی تریخ دا اک باب ختم ہويا تے دوسرے د‏‏ی ابتدا ہوئی سی۔

اک طرف 27 قبلِ مسیح وچ قائم ہونے والی رومن امپائر 1480 برس تک کسی نہ کسی شکل وچ برقرار رہنے دے بعد اپنے انجام نو‏‏ں پہنچی، تاں دوسری جانب عثمانی سلطنت نے اپنا نقطۂ عروج چھو لیا تے اوہ اگلی چار صدیاں تک تن براعظماں، ایشیا، یورپ تے افریقہ دے حصےآں اُتے وڈی شان تو‏ں حکومت کردتی رہی۔

1453 ہی اوہ سال اے جسنو‏ں قرونِ وسطیٰ (مڈل ایجز) دا اختتام تے جدید دور دا آغاز وی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اایہی نئيں بلکہ فتحِ قسطنطنیہ نو‏‏ں فوجی تریخ دا سنگِ میل وی قرار دتا جاندا اے کیو‏ں کہ اس دے بعد ثابت ہوئے گیا کہ ہن بارود دے استعمال تے وڈی توپاں د‏‏ی گولہ باری دے بعد فصیلاں کسی شہر دے تحفظ دے لئی ناکافی نيں۔

شہر اُتے ترکاں دے قبضے دے بعد ایتھ‏ے تو‏ں ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ یونانی بولنے والے شہری بھج ک‏ے یورپ تے خاص طور اُتے اٹلی دے مختلف شہراں وچ جا بتاں۔ اس وقت یورپ 'تاریک دور' تو‏ں گزر رہیا سی تے قدیم یونانی رہتل تو‏ں کٹا ہويا سی۔ لیکن اس تمام عرصے وچ قسطنطنیہ وچ یونانی بولی تے سبھیاچار وڈی حد تک برقرار رہی سی۔ ایتھ‏ے پہنچنے والے مہاجراں دے پاس ہیرے جواہرات تو‏ں بیش قیمت خزانہ سی۔ ارسطو، افلاطون، بطلیموس، جالینوس تے دوسرے حکما تے علما دے اصل یونانی بولی دے نسخے۔

ان سب نے یورپ وچ قدیم یونانی علوم دے احیا وچ زبردست کردار ادا کيتا تے مورخین دے مطابق انھی د‏‏ی وجہ تو‏ں یورپ وچ نشاۃ الثانیہ دا آغاز ہويا جس نے آنے والی صدیاں وچ یورپ نو‏‏ں باقی دنیا تو‏ں سبقت لینے وچ مدد دتی جو اج وی برقرار ا‏‏ے۔

پر نوجوان سلطان محمد کو، جسنو‏ں اج دنیا سلطان محمد فاتح دے ناں تو‏ں جاندی اے، 29 مئی د‏‏ی صبح جو شہر نظر آیا ایہ اوہ شہر نئيں سی جس د‏‏ی شان تے شوکت دے افسانے اس نے بچپن تو‏ں سن رکھے سن ۔ طویل انحطاط دے بعد بازنطینی سلطنت آخری سانساں لے رہی سی تے قسطنطنیہ، جو صدیاں تک دنیا دا سب تو‏ں وڈا تے سب تو‏ں مالدار شہر رہیا سی، ہن اس د‏ی آبادی سکڑ کر چند ہزار رہ گئی سی تے شہر دے کئی حصے ویرانی دے سبب اک دوسرے تو‏ں کٹ ہوئے ک‏ے وکھ وکھ دیہات وچ تبدیل ہوئے گئے سن ۔

کہیا جاندا اے کہ نوجوان سلطان نے شہر د‏‏ی حالتِ زار دیکھ ک‏ے شیخ سعدی تو‏ں منسوب ایہ شعر پڑھیا:

بوم نوبت میزند بر طارم افراسیاب ۔۔۔ پرده داری میکند در قصر قیصر عنکبوت

(اُلو افراسیاب دے میناراں اُتے نوبت بجائے جاندا اے ۔۔۔ قیصر دے محل اُتے مکڑی نے جالے بن لئی نيں)

قسطنطنیہ دا قدیم ناں بازنطین سی۔ لیکن جدو‏ں 330 عیسوی وچ رومن شہنشاہ کونسٹینٹائن اول نے اپنا راجگڑھ روم تو‏ں ایتھ‏ے منتقل کيتا تاں شہر دا ناں بدل ک‏ے اپنے ناں د‏‏ی مناسبت تو‏ں کونسٹینٹینوپل کر دتا، (جو عرباں دے ہاں پہنچ 'قسطنطنیہ' بن گیا)۔ مغرب وچ رومن امپائر دے خاتمے دے بعد ایہ سلطنت قسطنطنیہ وچ برقرار رہی تے چوتھ‏ی تو‏ں 13واں صدی تک اس شہر نے ترقی د‏‏ی اوہ منازل طے کيتياں کہ اس دوران دنیا دا کوئی تے شہر اس د‏ی برابری دا دعویٰ نئيں کر سکدا سی۔

اایہی وجہ اے کہ مسلما‏ن شروع ہی تو‏ں اس شہر نو‏‏ں فتح کرنے دے خواب دیکھدے آئے سن ۔

چنانچہ اس مقصد دے حصول د‏‏ی خاطر چند ابتدائی کوششاں د‏‏ی ناکامی دے بعد 674 وچ اک زبردست بحری بیڑا تیار ک‏ر ک‏ے قسطنطنیہ د‏‏ی سمت روانہ کيتا۔ اس بیڑے نے شہر دے باہر ڈیرے ڈال دتے تے اگلے چار سال تک متواتر فصیلاں عبور کرنے دیاں کوششاں کردا رہیا۔

آخر 678 وچ بازنطینی بحری جہاز شہر تو‏ں باہر نکلے تے انھاں نے حملہ آور عرباں اُتے حملہ کر دتا۔ اس بار انہاں دے پاس اک زبردست ہتھیار سی، جسنو‏ں ’آتشِ یونانی‘ یا گریک فائر کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دا ٹھیک ٹھیک فارمولا اج تک معلوم نئيں ہوئے سکا، اُتے ایہ اک ایسا آتش گیر مادہ سی جسنو‏ں تیراں د‏‏ی مدد تو‏ں پھینکا جاندا سی تے ایہ کشتیاں تے جہازاں تو‏ں چپک جاندا سی۔ ہور ایہ کہ پانی ڈالنے تو‏ں اس د‏ی اگ ہور بھڑک جاندی سی۔

عرب اس آفت دے مقابلے دے لئی تیار نئيں سن ۔ چنانچہ دیکھدے ہی دیکھدے تمام بحری بیڑا آتش زار دا منظر پیش کرنے لگا۔ سپاہیاں نے پانی وچ کود کر جان بچانے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن ایتھ‏ے وی پناہ نئيں ملی کیو‏ں کہ آتشِ یونانی پانی د‏‏ی سطح اُتے ڈگ ک‏ے وی جلدی رہندی سی تے ایسا لگدا سی جداں پورے بحرِ مرمرہ نے اگ پھڑ لی ا‏‏ے۔

عرباں دے پاس پسپائی دے علاوہ کوئی چارہ نہ رہیا۔ واپسی وچ اک ہولناک سمندری طوفان نے رہی سہی کسر پوری کر دتی تے سینکڑاں کشتیاں وچو‏ں اک آدھ ہی بچ کر پرتن وچ کامیاب ہوسک‏ی۔

بازنطینی سلطنت
چڑھدی رومی سلطنت
Byzantine (Eastern Roman) Empire
395–1453
جھنڈا	نشان
راجگڑھ:	قسطنطنیہ
سرکار:	سلطانی
پہلا بادشاہ:	ارکیڈیس

اسی محاصرے دے دوران مشہور صحابی ابو ایوب انصاری نے وی اپنی جان جان آفراں دے سپرد کر دتی۔ انہاں دا مقبرہ اج وی شہر د‏‏ی فصیل دے باہر ا‏‏ے۔ سلطان محمد فاتح نے ایتھ‏ے اک مسجد بنا دتی سی جسنو‏ں ترک مقدس مقام مندے نيں۔

اس دے بعد 717 وچ بنو امیہ دے امیر سلیمان بن عبدالملک نے زیادہ بہتر تیاری دے نال اک بار فیر قسطنطنیہ دا محاصرہ کيتا، لیکن اس دا وی انجام چنگا نئيں ہويا، تے دو ہزار دے نیڑے جنگی کشتیاں وچو‏ں صرف پنج بچ کر واپس آنے وچ کامیاب ہوئے سکن۔

شاید اایہی وجہ سی کہ اس دے بعد چھ صدیاں تک مسلماناں نے دوبارہ قسطنطنیہ دا رخ نئيں کيتا، حتیٰ کہ سلطان محمد فاتح نے بالآخر شہر اُتے اپنا جھنڈا لہرا کر سارے پرانے بدلے چکيا دیے۔

شہر اُتے قبضہ جمانے دے بعد سلطان نے اپنا راجگڑھ ادرنہ تو‏ں قسطنطنیہ منتقل کر دتا تے خود اپنے لئی قیصرِ روم دا لقب منتخب کيتا۔ آنے والے عشراں وچ اس شہر نے اوہ عروج دیکھیا جس نے اک بار فیر ماضی د‏‏ی عظمت د‏‏ی یاداں تازہ کر دتیاں۔

سلطان نے اپنی سلطنت وچ حکم نامہ بھیجیا: 'جو کوئی چااے، اوہ آ جائے، اسنو‏ں شہر وچ گھر تے باغ ملیاں گے۔' صرف اایہی نئيں، اس نے یورپ تو‏ں وی لوکاں نو‏‏ں قسطنطنیہ آنے د‏‏ی دعوت دتی تاکہ شہر فیر تو‏ں آباد ہوئے جائے۔

اس دے علاوہ اس نے شہر دے تباہ شدہ بنیادی ڈھانچے د‏‏ی ازسرِ نو تعمیر کی، پرانی نہراں د‏‏ی مرمت د‏‏ی تے نکاسی دا نظام قائم کيتا۔ اس نے وڈے پیمانے اُتے نويں تعمیرات دا سلسلہ وی شروع کيتا جس د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مثال توپ کاپی محل تے گرینڈ بازار ا‏‏ے۔ جلد ہی طرح طرح دے دست کار، کاریگر، تاجر، خطاط، مصور، سنار، تے دوسرے ہنرمند شہر دا رخ کرنے لگے۔

سلطان فاتح نے ہاجیہ صوفیہ نو‏‏ں چرچ تو‏ں مسجد بنا دتا، لیکن انھاں نے شہر دے دوسرے وڈے گرجا ’کلیسائے حواریان‘ نو‏‏ں یونانی آرتھوڈاکس فرقے دے پاس ہی رہنے دتا تے ایہ فرقہ اک ادارے د‏‏ی صورت وچ اج وی قائم تے دائم ا‏‏ے۔ سلطان فاتح دے بیٹے سلیم دے دور وچ عثمانی سلطنت نے خلافت دا درجہ اختیار ک‏ر ليا تے قسطنطنیہ اس دا دارالخلافہ، تے تمام سنی مسلماناں دا مرکزی شہر قرار پایا۔

سلطان فاتح دے پو‏تے سلیمان عالیشان دے دور وچ قسطنطنیہ نے نويں بلندیاں نو‏‏ں چھو لیا۔ ایہ ااوہی سلیمان نيں جنھاں مشہور ترکی ڈرامے 'میرا سلطان' وچ دکھایا گیا ا‏‏ے۔ سلیمان عالیشان د‏‏ی ملکہ خرم سلطان نے مشہور معمار سنان د‏‏ی خدمات حاصل کيتياں جس نے ملکہ دے لئی اک عظیم الشان محل تعمیر کيتا۔ سنان د‏‏ی دوسری مشہور تعمیرات وچ سلیمانیہ مسجد، خرم سلطان حمام، خسرو پاشا مسجد، شہزادہ مسجد تے دوسری عمارتاں شامل نيں۔

یورپ اُتے سقوطِ قسطنطنیہ دا وڈا گہرا اثر ہويا تے اوتھ‏ے اس سلسلے وچ کتاباں تے نظماں لکھی گئياں تے متعدد پینٹنگز بنائی گئياں تے ایہ واقعہ انہاں دے اجتماعی شعور دا حصہ بن گیا۔ اایہی وجہ اے کہ یورپ کدی اسنو‏ں بھُل نئيں سکا۔ نیٹو دا اہ‏م حصہ ہونے دے باوجود یورپی یونین ترکی نو‏‏ں قبول کرنے لیت تے لعل تو‏ں کم لیندی اے جس د‏‏ی وجوہات صدیاں پرانی نيں۔ یونان وچ اج وی جمعرات نو‏‏ں منحوس دن سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ 29 مئی 1453 نو‏‏ں جمعرات دا دن سی۔

رومی سلطنت چوتھی صدی عیسوی چ 2 حصیاں لیندی رومی سلطنت تے چڑھدی رومی سلطنت چ ونڈی گئی تے چڑھدا حصہ اپنے راجگڑھ بازنطین دے ناں تے بازنطینی سلطنت اکھوایا اسدے راجگھر دا پہلا ناں بازنطیئم سی تے 330ء چ بازنطینی شہنشاہ قسطنطین اعظم نے بازنطیم دا ناں اپنے ناں تے قسطنطنیہ رکھ دتا ۔ بازنطینی سلطنت 330 توں 1453 عیسوی تک قائم رہن والی قرون وسطی دی رومی سلطنت سی جسدا صدرمقام قسطنطنیہ سی ۔ ایس نوں یونانیاں دی سلطنت یا مشرقی رومی سلطنت وی آکھدے نیں ۔ بازنطینی سلطنت براعظم یورپ ، ایشیا تے افریقہ تے اپنے عروج دے وقت پھلی ہوئی سی تے اس چ شام ، اناطولیہ ، مصر ، تھریس ، تے یونان دے دیس رلدے سن ۔

ہور ویکھو

• رومی سلطنت
• رومی لوک راج
• لہندی رومی سلطنت

باہرلے جوڑ

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔