سلطنت عثمانیہ
سلطنت عثمانیہ دی تریخ |
---|
عروج (1299ء – 1453ء) |
توسیع (1453ء – 1683ء) |
جمود (1683ء – 1827ء) |
زوال (1828ء – 1908ء) |
خاتمہ (1908ء – 1922ء) |
ہور دیکھئے: |
فتح قسطنطنیہ |
دور لالہ |
دور تنظیمات |
پہلا آئینی دور |
دوسرا آئینی دور |
یورپ وچ جنگاں |
روس دے خلاف جنگاں |
مشرق وسطی وچ جنگاں |
سلطنت عثمانیہ (یا خلافت عثمانیہ 1517ء توں 1924ء تک) (عثمانی ترک زبان: "دولت علیہ عثمانیہ"، ترک زبان: Osmanlı Devleti) سنہ 1299ء توں 1922ء تک قائم رہنے والی اک مسلم سلطنت سی جس دے حکمران ترک سن ۔ اپنے عروج دے زمانے وچ (16 ويں – 17 ويں صدی) ایہ سلطنت تن براعظماں اُتے پھیلی ہوئی سی تے جنوب مشرقی یورپ، مشرق وسطٰی تے شمالی افریقہ دا بیشتر حصہ اس دے زیر نگيں سی۔ اس عظیم سلطنت دی سرحداں مغرب وچ آبنائے جبرالٹر، مشرق وچ بحیرۂ قزوین تے خلیج فارس تے شمال وچ آسٹریا دی سرحداں، سلوواکیہ تے کریمیا (موجودہ یوکرین) توں جنوب وچ سوڈان، صومالیہ تے یمن تک پھیلی ہوئی سی۔ مالدووا، ٹرانسلوانیا تے ولاچیا دے باجگذار علاقےآں دے علاوہ اس دے 29 صوبے سن ۔
سلطنت عثمانیہ (عثمانی ترک: دَوْلَتِ عَلِيّهٔ عُثمَانِیّه) اک سلطنت سی جہنوں ترک قبیلیاں نے عثمان I دی آگوی وچ اتلے لیندے اناطولیہ وچ 1299 نوں مڈھ رکھیا۔ 1453 وچ محمد II نے قسطنطنیہ تے مل مار کے ایہنوں اپنا راجگڑھ بنایا۔ 16ویں تے 17 صدی چ اے سلطنت 3 براعظماں ایشیاء، افریقہ تے یورپ وچ پھیلی ہوئی سی۔ اتری افریقہ، لیندا ایشیاء تے دکھنی یورپ دے کئی دیس ایدے وچ ہے گے سن۔ عثمانی سلطنت 623 ورے تک 1299 توں 1 نومبر 1922 تک رئی تے فیر ایہ سلطنت 1923 نوں لوکراج ترکی وچ پلٹ گئی۔
سلطنت عثمانیہ 16ویں تے 17 صدی چ وچ تے اچیچا سلیمان I دے ویلے دنیا دی اک وڈی کئی بولیاں بولن والی سرکار جیہڑی اتر وچ مقدس رومی سلطنت، ویآنا دے باہر تک تے ہنگری تے پولینڈ لتھوینیاتک، دکھن ول یمن تے اریٹریا تک، لیندے ول الجیریا تک تے چڑھدے ول آزربائیجان تک پھیلی ہوئی سی۔ ایدھے وچ 32 صوبے تے کئی نال ملے دیس سن جنہاں چوں کئی ایدے وج رلا لۓ گۓ۔ ایس سلطنت دا راجگڑھ قسطنطنیہ لیندے تے چڑھدے ول جاندے راہواں وچ پین باجوں اک وڈا شہر سی تے ایس تھاں تے ہون باجوں رومی سمندر وچ وی ایدھی مانتا سی۔
1517 توں سلطنت عثمانیہ دا سلطان مسلماناں دا خلیفہ وی سی تے اسلامی دنیا وچ اوہدی مانتا سی تے ترک سلطاناں کول ایہ خلافت 1924 تک رئی۔
24 جولائی 1923 نوں لوزان دے صلحنامے نال دنیا نے انکرا دی گرینڈ نیشنل اسمبلی نوں منیا تے فیر ایہ اسمبلی 29 اکتوبر 1923 نوں لوکراج ترکی دے ہون دا ہوکا دیندی اے جیہڑی کے سلطنت عثمانیہ دی تھاں تے بن رئی سی۔ 3 مارچ 1924 نوں خلافت عثمانیہ مکدی اے تے اوہدی طاقت تے جیداد ترکی دی گرینڈ نیشنل اسمبلی نوں ملدی اے۔
ناں
[سودھو]عثمانی ترک بولی وچ سلطنت دا ناں دَوْلَتِ عَلِيّهٔ عُثمَانِیّه یعنی وڈی عثمانی سرکار دولت عثمانی یعنی عثمانی سرکار سی۔ 1517 وچ ترک سلطان دے خلیفہ بنن مگروں ایہ سلطنت خلافت عثمانیہ عثمانی خلافت یا نری خلافت وی کئی جاندی سی۔ کئی تھانواں تے ترکی، سلطنت عثمانیہ، عثمانی سلطنت یا خلافت اکو تھاں دا ای ناں سی۔ 1920-23 وچ سلطنت تے خلافت دے مکن تے ایہنوں صرف ترکی یا لوکراج ترکی ای کیا گیا۔
تاریخ
[سودھو]عثمان توں مہمت ششم تک چھ سو سالاں وچ عثمانی سلطنت دے 36 سلطان گزرے۔ عثمان تے انہاں دے بیٹے اورحان نے بورصہ تے فیر ادرنہ تک قبضہ کيتا تے اردنہ نوں راجگڑھ بنا دتا۔ اس دے بعد آنے والے مراد سن جنہاں دے دور وچ بلقان دا وڈا حصہ حاصل کر ليا گیا۔ انہاں نے پہلی بار سلطان دا لقب استعمال کيتا۔ کوسووو دی جنگ دے دوران اک سرب نے خیمے وچ آ کر انہاں نوں قتل کر دتا۔ چوتھے سلطان بایزید اول سن جنہاں نوں یلدرم (بجلی دی کڑک) کہیا جاندا سی۔ انہاں نے دس برس وچ سلطنت دا رقبہ دگنا کر دتا۔ ہن سلطنت دا مشرقی حصہ ایشیا وچ اناطولیہ سی تے مغربی حصہ یورپ وچ رومیلیا۔ انہاں دے درمیان وچ قسطنطنیہ جو انہاں دے پاس نئيں سی۔
عثمانی سلطنت نوں سب توں وڈا خطرہ امیر تیمور دی طرف توں آیا۔ ازبکستان توں آنے والے جنگجو تیمور دی سلطنت ہند توں ترکی تک تے سعودی عرب توں روس تک پھیلی سی۔ تیموری تے عثمانی افواج دی جنگ انقرہ دے نیڑے ہوئی۔ ایہ انتہائی خونی جنگ سی جس وچ اک روز وچ ہونے والی اموات شاید ویہويں صدی توں پہلے دی کسی وی جنگ وچ سب توں زیادہ سن۔ بایزید نے اپنی سلطنت دے پورے وسائل اس جنگ وچ جھونک دتے سن ۔ لیکن امیر تیمور دا مقابلہ نئيں کر سکے۔ 28 جولائی 1402 دے اس گرم دن عثمانی افواج تتر بتر ہوئے چکیاں سن۔ امیر تیمور دی افواج نے وی بھاری جانی نقصان اٹھایا سی۔ بایزید اپنی زوجہ دے ہمراہ گرفتار ہوئے گئے۔ کارامان، گرمیان، ایدن، ساروہان تے منتیش قبیلے دے علاقے عثمانیاں نے لئے سن ۔ امیر تیمور نے ایہ انہاں نوں لُٹیا دئے۔ اناطولیہ وچ اک سال تک پرت مار چلدی رہی۔ بایزید قید دے دوران ہی 1403 وچ انتقال کر گئے۔
اس توں اگلے ویہہ سال تک عثمانی خانہ جنگی دا شکار رہے۔ عثمانی سلطنت اپنے شروع ہونے دے سو سال بعد ہی ختم ہُندے ہُندے بچی۔ بایزید دے بیٹےآں دے درمیان سلطنت اُتے قبضے دے لئی جنگ چھڑ گئی۔ شہزادہ موسیٰ تے مصطفٰے نوں امیر تیمور دی پشت پناہی حاصل سی۔ سیلمان، مہمت تے عیسٰی نوں اپنے اپنے اتحادی مل گئے۔ شہزادہ یوسف نے مسیحیت قبول کر لئی تے ناں ڈمیٹریس رکھیا تے بازنطینیاں دی مدد حاصل کيتی۔ اس خانہ جنگی وچ فتح شہزادہ مہمت دے ہتھ وچ آئی تے اقتدار انہاں دے بیٹے مراد نوں منتقل ہويا۔
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
مہمت دوئم 1451 وچ سلطان بنے۔ انہاں نے قسطنطنیہ نوں فتح کيتا۔ وڈی فوج تے بھاری توپخانے دے آگے ایہ شہر دفاع کرنے وچ ناکام رہیا۔ مسلمان افواج اس توں پہلے تیرہ بار اس شہر اُتے حملہ آور ہوئے چکیاں سن لیکن ناکامی ہوئی سی۔ ستويں صدی وچ عرباں توں لے کے مہمت دوئم دے پردادا بایزید جنہاں نے آٹھ سال اس شہر دا محاصرہ رکھیا سی، اس شہر اُتے قبضہ نہ حاصل کر سکے سن ۔ عثمانیاں نے اس دی یادگاراں برقرار رکھن۔ ہاجیہ صوفیہ دی یادگار آج وی قائم اے۔ اسنوں مسجد وچ بدل دتا گیا۔ بازنطینی بادشاہ قسطنطین دے ناں اُتے اس شہر دا ناں رکھیا گیا سی۔ یونانی اس شہر نوں یونانی بولی وچ شہر کہندے سن تے ایتھے آنے جانے نوں سٹینبولی کہیا جاندا سی۔ تے اس وجہ توں 1922 وچ اس شہر دا ناں استنبول رکھ دتا گیا۔ اس شہر اُتے قبضے دے بعد عثمانیہ سلطنت دا راجگڑھ ایہی رہیا۔ ایتھے تعمیر کردہ توپکاپی محل (نیا محل) انیہويں صدی تک سلطان دا گھر رہیا۔
مہمت نے سربیا اُتے پنج سال دی جنگ دے بعد قبضہ حاصل کر ليا۔ یورپ وچ آرتھوڈوکس کرسچن تے کیتھولک کرسچن دی لڑیائی نوں اپنے فائدے دے لئی استعمال کرنے دے فن وچ مہمت ماہر سن ۔ عثمانی ایہ گُر یورپ وچ اگلی صدیاں وچ استعمال کردے رہے۔
مشرق دی طرف توں انہاں نوں زیادہ مشکلات دا سامنا سی۔ ایہ مشکل اوزن حسن سن ۔ اوزن 1467 وچ آذربائیجان، فارس، کرمان تے مشرقی اناطولیہ تک قبضہ کر چکے سن ۔ تیموری سلطنت دے وارث سن ۔ تھاںواں ِ مقدسہ اُتے قبضہ حاصل کرنے دے خواہاں سن ۔ 1472 وچ عثمانی سلطنت اُتے وی قبضہ کرنے دا ارادہ ظاہر کر دتا۔ ابتدا وچ عثمانیاں دے خلاف فتوحات دے بعد بغداد دے اوزن دے خلاف قاہرہ دے مملوک تے قسطنطنیہ دے عثمانیاں دا اتحاد ہوئے گیا جس نے اوزن دی پیشقدمی نوں روک دتا۔ اوزن آج دے وسطی ایشیا وچ ماضی دے عظیم مسلمان ہیرو دے طور اُتے جانے جاندے نيں۔ انہاں دے مجسمے آج اشک آباد تے آذربائیجان وچ نصب نيں۔
اوزن دی پیشقدمی روک کر اناطولیہ دا تمام رقبہ عثمانیاں نے مقامی شہزادےآں توں حاصل کر ليا۔ مہمت دوئم نے سلطنت دی ہر طرف توسیع دی تے کریمیا تک جا پہنچے۔ مشرق تے مغرب دے درمیان دے تجارتی راستے ہن انہاں دے پاس سن ۔ انہاں دا سب توں وڈا تجارتی پارٹنر وینس رہیا۔ عثمانیاں تے وینس دی وقتاً فوقتاً کھٹ پٹ چلدی رہے لیکن وینس تے استنبول دا ایہ تجارتی نیٹورک سی جس نے دوناں نوں نہ صرف امیر کيتا بلکہ یورپی نشاةِ ثانیہ دی بنیاد رکھی۔ کلاسیکل یونانی تے رومیاں دے کم جو مسلمان سکالرز نے ترجمہ کيتے سن تے نواں کم کيتا سی، اوہ اس نیٹورک توں واپس اٹلی پہنچے۔
انتظامی لحاظ توں سلطان دے پاس وسیع اختیارات سن ۔ سلطان دے وزیر تے بیوروکریٹ امورِ حکومت چلاندے سن ۔ شاہی فوج جانثار کہلاندی سی تے انہاں دا حکومت اُتے اثر زیادہ سی۔ کون سلطان بنے گا تے کون نئيں؟ اس انتخاب وچ انہاں دا اہم کردار ہويا کردا سی۔ جانثاراں دے حد توں ودھے اثر دا مسئلہ عثمانی سلطان صدیاں تک حل نہ کر سکے۔
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
شمال مغربی ایران وچ شیخ صفی الدین اسحاق دا انتقال 1334 وچ ہويا۔ صفی الدین عسکریت پسند شیعہ عالم سن ۔ اناطولیہ تے ایران دے درمیان دشوار گزار علاقے نال تعلق رکھنے والے شیخ جنید صفی الدین دے پیروکار سن ۔ شیخ جنید نے مقامی سرداراں دا اتحاد بنانا شروع کيتا۔ انہاں دے چودہ سالہ دھوہندے شاہ اسماعیل سن جنہاں دی قیادت وچ انہاں دی آرمی نے تبریز فتح کيتا۔ تے صفوی سلطنت دی 1501 وچ بنیاد رکھی۔ صفوی تے عثمانی اگلی صدیاں وچ آپس وچ برسرِ پیکار رہے۔
شاہ اسماعیل تے سرخ پگڑی والے قزلباش مشرق توں عثمانی سلطنت دے لئی خطرہ سن ۔ جدوں سلطان سلیم اول تیاری دے نال لاوٗ لشکر لے کے 1516 وچ نکلے تاں شاہ اسماعیل دا خیال سی کہ حملہ انہاں اُتے ہوئے گا لیکن عثمانیاں دا نشانہ کوئی تے سی۔ 24 اگست 1516 نوں حلب وچ مملوکاں دے نال جنگ ہوئی تے اڑھائی سو سال بعد شام مملوکاں دے قبضے توں نکل گیا۔ عثمانیاں دے پاس بارود سی جو انہاں دے مخالفین دے پاس اس جنگ وچ نئيں سی۔ مملوکاں دے گھوڑےآں اُتے سوار تیر اندازےآں دا مقابلہ عثمانی توپاں تے بندوقاں توں سی جو یکطرفہ رہیا۔ جنوری 1517 وچ قاہرہ فتح ہوئے گیا۔
مملوکاں نے صلیبی جنگ وچ آوئٹریمر دا صفایا کيتا سی تے منگولاں دے ہتھوں مصر تے شام دے علاوہ اسلام دے تھاںواں ِ مقدسہ نوں تاراج ہونے توں بچایا سی۔ 1250 توں ایہ حکمران سن ۔ تے بہادر جنگجووٗں دی شہرت رکھدے سن ۔ لیکن ہتھیاراں وچ برتری دی وجہ توں عثمانیاں نے انہاں دا دور ختم کر دتا۔ مملوکاں نوں شکست دے کے مشرقی بحیرہ روم ہن عثمانی سلطنت دے پاس سی۔ آخری عباسی خلیفہ المتوکل گرفتار کيتے گئے تے قسطنطنیہ لیائے گئے۔
مغرب تے مشرق نوں ملانے والے تمام راستے ہن عثمانیاں دے پاس سن ۔ ایران، ہند، چین دی یورپ تے افریقہ توں تجارت دا ایہ مرکز سی۔ اون، ریشم، میوے، مصالحے، قیمتی پتھر، کٹن، موندی، دھاتاں، چمڑا، اوزار، برتن، کھالاں، غلام سب دے تجارتی راستے ایتھے توں سن ۔ اس اُتے وصول کيتا جانے والا کسٹم کمائی دا سب توں وڈا ذریعہ سی۔ بحیرہ احمر تک رسائی سی تے پرتگالی بحریہ دے نال براہِ راست مقابلہ سی۔
یورپی ریاستاں دے ملاحاں نے اس وجہ توں برِصغیر تک پہنچنے دے متبادل راستے لبھنا شروع کيتے۔ پرتگالی مہم جووٗں نے منڈیاں دی تلاش وچ افریقہ دے گرد سمندری سفر ايسے وجہ توں کيتا۔ تے یورپی ملاح سمندراں اُتے مہارت دی وجہ توں امریکا تک پہنچے۔
عباسی خلیفہ المتوکل دی گرفتاری دے بعد تے حجاز اُتے قبضہ حاصل کر لینے دے بعد عثمانی سلطان سلیم اول نے 1517 وچ خلیفہ دا اضافی لقب اپنا لیا۔ اگلے چار سو سال تک عثمانی سلطان اسنوں استعمال کردے رہے۔
طلوع توں عروج تک (1299ء-1453ء)
[سودھو]سلاجقہ روم دی سلطنت دے خاتمے دے بعد اناطولیہ وچ طوائف الملوکی پھیل گئی تے مختلف سردار اپنی اپنی خود مختیار ریاستاں بنا کے بیٹھ گئے جنہاں نوں غازی امارات کہیا جاندا سی۔
1300ء تک زوال دی جانب گامزن بازنطینی سلطنت اناطولیہ وچ واقع اپنے بیشتر صوبے انہاں غازی امارتاں دے ہتھوں گنوا بیٹھی۔ انہاں امارتاں وچوں اک مغربی اناطولیہ وچ اسکی شہر دے علاقے وچ واقع سی جس دے سردار عثمان اول سن ۔
کہیا جاندا اے کہ جدوں ارطغرل ہجرت کر کے اناطولیہ پہنچے تاں انہاں نے دو لشکراں نوں آپس وچ برسر پیکار دیکھیا جنہاں وچوں اک تعداد وچ زیادہ تے دوسرا کم سی تے اپنی فطری ہمدردانہ طبیعت دے باعث ارطغرل نے چھوٹے لشکر دا نال دتا تے 400 شہسواراں دے نال میدان جنگ وچ کود پئے۔ تے شکست دے نیڑے پہنچنے والا لشکر اس اچانک امداد نال جنگ دا پانسا پلٹنے وچ کامیاب ہوئے گیا۔ ارطغرل نے جس فوج دی مدد کيتی اوہ دراصل سلاجقہ روم دا لشکر سی جو مسیحیاں توں برسرپیکار سی تے اس فتح دے لئی ارطغرل دی خدمات دے پیش نظر انہیںاس دتی شہر دے نیڑے اک جاگیر عطا کيتی۔ 1281ء وچ ارطغرل دی وفات دے بعد اس جاگیر دی سربراہی عثمان اول دے ہتھ وچ آئی جنہاں نے 1299ء وچ سلجوقی سلطنت توں خودمختاری دا اعلان کر کے عثمانی سلطنت دی بنیاد پائی۔
عثمان اول نے اس چھوٹی سی سلطنت دی سرحداں بازنطینی سلطنت دی سرحداں تک پھیلا داں تے فتح دے بعد راجگڑھ بروصہ منتقل کر دتا۔ عثمان اول ترکاں وچ انتہائی قدر دی نگاہ توں دیکھے جاندے نيں۔ درحقیقت اوہ بہت ہی اعلیٰ اوصاف دے حامل سن ۔ دن دے مجاہد تے رات دے عابد دے نال نال انتہائی شریف النفس، سادگی پسند، مہمان نواز، فیاض تے رحم دل انسان وی سن ۔ انہاں دا دور حکومت سلطنت عثمانیہ دی بنیاداں نوں مضبوط کرنے دا سبب بنیا۔
یہ عثمان اول دی پائی گئی مضبوط بنیادی ہی سن کہ انہاں دے انتقال دے بعد اک صدی دے اندر عثمانی سلطنت مشرقی بحیرہ روم تے بلقان تک پھیل گئی۔
سلطنت دی فتوحات دا ایہ عظیم سلسلہ عثمان دے جانشیناں نے جاری رکھیا لیکن 1402ء وچ تیمور لنگ نے اناطولیہ اُتے حملہ کر دتا تے عثمانی سلطان بایزید یلدرم شکست کھانے دے بعد گرفتار ہوئے گیا لیکن ایہ عثمانیاں دی اولوالعزمی سی کہ انہاں نے اپنی ختم ہُندی ہوئی سلطنت نوں نہ صرف بحال کيتا بلکہ چند ہی عشراں وچ فتح قسطنطنیہ ورگی تریخ دی عظیم ترین فتح حاصل کيتی۔ اس توں عثمانیاں دا وقار دنیا بھر وچ بلند ہويا۔
سلطنت عثمانیہ دی دوبارہ بحالی دا سہرا بایزید یلدرم دے بیٹے محمد اول دے سر جاندا اے جو اپنے اعلیٰ اخلاق و اوصاف دے باعث ترکاں وچ "محمد چلبی" دے ناں توں جانے جاندے نيں۔
فتح قسطنطنیہ ترکاں خصوصاً عثمانیاں دی تریخ دا سنہرا ترین باب اے۔ 29 مئی 1453ء وچ 21 سالہ نوجوان سلطان محمد ثانی (سلطان محمد فاتح) دی زیر قیادت اس لشکر نے محیر العقول کارنامے انجام دیندے ہوئے اس عظیم شہر نوں فتح کيتا تے اسنوں اپنا راجگڑھ بنایا۔ اس طرح محمد قیصر روم بن گیا تے ایہ لقب اس دے انہاں ارادےآں نوں ظاہر کردا سی کہ عثمانی جلد روم اُتے وی قبضہ کر لین گے تے انہاں مقاصد دے حصول دے لئی 1480ء وچ عثمانی افواج جزیرہ نما اطالیہ اُتے اتراں تے اوٹرانٹو تے اپولیا دے شہراں اُتے قبضہ کر ليا لیکن 1481ء وچ محمد فاتح دی وفات دے نال ہی فتح اطالیہ دی مہم دا خاتمہ ہوئے گیا۔
1300 دے نیڑے اناطولیہ چ رومی سلجوق سلطنت مک گئی تے اودھی تھاں تے کئی نکیاں ترک سرکاراں اوہدی تھاں لیندیاں نیں۔ ایہناں نوں غازی امارتاں وی کی جاندا اے۔ ایہ ماڑی بازنطینی سلطنت دے اناطولیہ دے تھانواں تے وی مل مار ریاں سن۔ ایہناں وچوں اک دا آگو عثمان I (1258 - 1326) جیہڑا کہ عثمانی سلطنت دا موڈھی سی تے اوہدے ناں عثمان توں ای سلطنت دا ایہ ناں پیا۔ اوہ ارطغرل دا پتر سی جیدا راجگڑھ اسکی شہر سی۔ عثمان خان نے ماڑی ہوندی بازنطینی سلطنت دیاں تھاواں تے مل ماریا۔ اوہدی سرکار وچ دوجے مزہب دے لوکاں نوں پوری ازادی سی تے ایہ گل اوہدے تے اوہدی سلطنت دے فیدے ول گئی۔ کیوں جے کسے نویں تھاں دے لوک اوہدے توں ایڈا ڈردے نئیں سن تے سکون وچ ریندے تے سلطنت لئی رپھڑ نئیں پاندے سن۔ اوہ اک جیدار تے سیانا آگو سی۔ عثمان دے مرن مگروں اوہدی سلطنت لیندے تے چڑھدے پاسے پھیلدی گئی۔ اوہدے پتر اورخان اول نے 1334 وچ برصہ تے مل مارکے اوہنوں اپنا راجگڑھ بنایا۔
1387 چ وینس کولوں سالونیکا دا نگر کھو لیا گیا تے کوسوو دی لڑائ چ 1389 چ سربیا دا زور بلقان چ مک گیا تے ترکاں دے یورپ چ وڑن دا راہ کھلیا۔ 1396 چ نکوپولس دی لڑائی ترکاں نوں یورپ ول جان توں روکن دی آخری وڈی کوشش سی پر اوہنا ایہ لڑائی جت لئی۔ بازنطینی سلطنت دے سارے تھاں قسطنطنیہ نوں چھڈ کے ترکاں کول سن۔ بازنطینی سلطنت نوں تھوڑا جیا سہارا اودوں ملیا جدوں ترکاں نوں تیمور دے ہتھوں انکرا دی لڑائی چ 1402 نوں ہار ہوئ۔ ترک سلطان بایزید ۱ نوں بندی بنا لی گیا تے ترک شہزادے آپس وچ ای راج لئی لڑن لگ پۓ۔ سلطنت ماڑی پے کئی تے بلقان چ 1402 توں مگروں کج پاسے سالونیکا، کوسوو تے مقدونیہ ترکاں دے ہتھوں نکل گۓ۔ ایناں نوں مراد نے 1430 توں نگروں لے لیا۔
محمد ۱ دے 1413 چ دوجے شہزادیاں نوں ہران مگروں راج سمبھالیا تے راجگڑھ ادرنہ نوں بنایا۔ اوہنوں سلطنت دا دوجا موڈھی وی کیا جاندا اے۔ اوہ تھاں جیہڑے 1402 وچ کھوۓ گۓ سن مراد II نے واپس لۓ۔ 10 نومبر 1444 نوں مراد II نے ہنگری، پولینڈ تے ولاچیا دیاں کٹھیاں فوجاں نوں وارنا دی لڑائی وچ ہرایا۔ 4 ورے مگروں ولاچیا تے ہنگری دیاں فوجاں فیر ترکاں نال کوسوو دی دوجی لڑائی وچ لڑدیاں نیں تے مراد II ہتھوں ہاردیاں نیں۔
مراد II دے پتر محمد II نے سرکار تے فوج نوں ٹھیک کیتا. عثمانی سلطنت اناطولیہ تے بلقان وچ پھیلی سی پر ایھدے بالکل وشکار طےطنطنیہ ایھدے لئی اک پرانی تانگ سی۔ ایدے تے مل مارن لئی محمد نے وڈی تیاری کرن مگروں 6 اپریل 1453 نوں ایہنوں گھیرے وچ لے لیا تے 29 مئ 1453 نوں ترک فوجاں نے ایدھے تے ہلہ بول کے مل مار لیا۔ ایس حت نے سلطنت دی آدر وچ وادا کیتا تے سلطنت نوں اک نواں راجگڑھ ملیا جیہڑا اک پرانا تے تریخی نگر سی۔ ترک سلطان نے آرتھوڈوکس چرچ نوں اوہدے نال وفادار رہن تے شہر وچ رہن دتا۔ ایدے نال فیر ارتھوڈوکس لوک وی سلطان ول ہوگۓ۔ 1480 نوں ترک فوجاں تے اٹلی تے ہلہ بولیا پر سلطان محمد دے مرن توں ترک فوجاں نوں مڑنا پیا۔
سلطان سلیم (1512 1520) نے سلطنت نوں چڑھدے تے لیندے پاسے ول ودایا۔ 1514 نوں چلڈران دی لڑائی چ صفوی سلصنت دے شاہ اسماعیل نوں ہرایا تے نال ای چرھدے اناطولیہ شام تے مصر تے وی مل مار لیا۔ لال سمندر چ عثمانی فوج پیجی۔ جتے ایدا واہ پرتگیزی سلطنت نال پیا۔ سلیم دے مگروں سلیمان نے یورپ چ سلطنت نوں ودایا۔ 1521 چ اونے بلغراد تے مل ماریا۔ 1526 نوں موہاکس دے لرائی چ ہنگری تے وی مل مار لیا۔ 1529 نوں اودیاں فوجاں نے وی آنا دا کعیرا کرلیا۔ پر ٹھنڈ مگروں اے کعیرا چکنا پیا۔ 1532 چ اونے فیر ہلہ بولیا پر اونوں پچھے مڑنا پیا۔ٹرانسلوینیا ولاچیا تے مولڈاویا وی سلطنت دے نال رل گۓ۔ 1535 چ اونے بغداد ایران کولوں کھولیاعراق تے مل مارلیا تے خلیج فارس تک ٹر گیا۔ عثمانی ایڈمرل بارباروسا نے ٹیونس تس الجزائر تے مل مارلیا۔ ایس ویلے سلطنت نے فرانس نال جٹ بنیا سی تے فرانس دا مال ٹیکس دتے بنا سلطنت ج وکدا سی۔
1683 چ عثمانی فوجاں نے وی آنا دا فیر کعیرا پایا پر ایتکے فیر اونان نوں مڑنا پیا تے ایتھوں سلطنت دا زور ٹٹن دی نیو پئی۔
توسیع (1453ء-1683ء)
[سودھو]عثمانی تریخ دا ایہ دور دو مختلف ادوار وچ تقسیم کيتا جا سکدا اے: اک 1566ء تک علاقائی، اقتصادی تے ثقافتی نمو دا دور جس دے بعد عسکری و سیاسی جمود دا دور۔
توسیع تے نقطۂ عروج (1453ء-1566ء)
[سودھو]1453ء وچ فتح قسطنطنیہ نے جنوب مشرقی یورپ تے بحیرہ روم دے مشرقی علاقےآں وچ سلطنت عثمانیہ دے اک عظیم قوت دے طور اُتے ابھرنے دی بنیاد رکھی تے فیر 1566ء تک یورپ، مشرق وسطٰی تے شمالی افریقہ وچ فتوحات دے اک طویل دور دا آغاز ہويا۔ انہاں فتوحات دا سبب فوج دا معیاری نظم و ضبط تے جدید عسکری قوت سی جس وچ بارود دے استعمال تے مضبوط بحریہ دا کردار بہت اہم سی۔ ریاست دی معیشت وچ اہم ترین کردار تجارت دا سی کیونجے یورپ تے ایشیا دے درمیان وچ تجارت دے تمام زمینی و سمندری راستے عثمانی سلطنت توں ہوئے کے گذردے سن ۔ اک دے بعد ہور عظیم سلاطین نے سلطنت دی سرحداں پھیلانے وچ اہم کردار ادا کيتا جنہاں وچ سلیم اول دا ناں نمایاں اے جنہاں نے مشرقی و جنوبی جانب توجہ دی تے صفوی سلطنت دے شاہ اسماعیل صفوی نوں جنگ چالدران وچ شکست دتی تے مصر وچ عثمانی حکومت قائم کيتی۔ سلیم دے جانشاں سلیمان عالیشان (1520ء تا 1566ء) نے مغرب وچ سلطنت نوں توسیع دتی تے 1521ء وچ بلغراد دی فتح دے بعد 1526ء وچ جنگ موہاکز دے ذریعے ہنگری تے ہور وسطی یورپی علاقےآں وچ عثمانیاں دی دھاک بٹھا دی۔ اس دے بعد انہاں نے 1529ء وچ ویانا دا محاصرہ کيتا لیکن سرد موسم تے شہر دے باسیاں دی زبردست مزاحمت دے باعث ایہ محاصرہ ناکام ہوئے گیا اس طرح عثمانی طوفان دی موجاں ویانا دی دیواراں توں ٹکرا کے واپس آ گئياں تے عثمانی سلطنت دی سرحداں وسطی یورپ دے اس شہر توں اگے کدی نہ ودھ سکن۔ سلیمان دے ادوار وچ ٹرانسلوانیا، ولاچیا تے مالدووا سلطنت عثمانیہ دے باجگذار بنے۔ مشرق وچ عثمانیاں نے ایران توں بغداد دوبارہ حاصل کر ليا تے بین النہرین اُتے قبضہ کر کے خلیج فارس تک بحری رسائی حاصل کر لئی۔
سلیم تے سلیمان دے ادوار وچ عثمانی بحریہ دنیا دی عظیم ترین بحری قوت بنی جس نے بحیرہ روم دے بیشتر علاقےآں نوں فتح کيتا۔ انہاں فتوحات وچ اہم ترین کردار عثمانی امیر البحر خیر الدین پاشا باربروسا دا رہیا جس نے سلیمان دے دور وچ کئی شاندار عسکری فتوحات حاصل کيتیاں ۔ جس وچ اسپین دے خلاف تیونس تے الجزائر دی فتوحات تے سقوط غرناطہ دے بعد اوتھے دے مسلماناں تے یہودیاں دی بحفاظت عثمانی سرزمین تک منتقلی تے 1543ء وچ مقدس رومی سلطنت دے خلاف نیس دی فتح قابل ذکر نيں۔ 16 ويں صدی وچ مغربی یورپی قوتاں خصوصاً پرتگیزیاں دی خلیج فارس تے بحر ہند وچ ودھدی ہوئی قوت نے عثمانی بحریہ دے لئی شدید مشکلات پیدا کيتیاں ۔ عثمانیاں دی جانب توں مشرق تے جنوب دے راستے بند کر دینے دے باعث یورپی قوتاں ایشیا دے لئی نويں رستےآں دی تلاش وچ نکل پڑاں۔ تے ہند و چین دے لئی نويں راستے دریافت کیتے۔
بغاوتاں تے احیاء (1566ء-1683ء)
[سودھو]1566ء وچ سلیمان دا انتقال علاقائی فتوحات دے خاتمے دا نقطۂ آغاز ثابت ہويا۔ مغربی یورپ دی سلطنتاں دا بطور بحری قوت ابھرنا تے یورپ توں ایشیا دے لئی متبادل رستےآں تے "نويں دنیا" (امریکا) دی دریافت نے عثمانی معیشت نوں زبردست نقصان پہنچایا۔ ایداں دے نازک وقت وچ جدوں سلطنت عثمانیہ نوں بیدار مغز حکمراناں دی ضرورت سی بدقسمتی توں اسنوں نالائق حکمراناں دے طویل دور نوں سہنا پيا جس نے داخلی و عسکری محاذ اُتے مملکت نوں شدید نقصان پہنچایا۔ انہاں تمام مشکلات دے باوجود 1683ء وچ جنگ ویانا تک سلطنت دی فتوحات دا سلسلہ جاری رہیا اُتے اس جنگ دے بعد یورپ وچ سلطنت دی توسیع دا مکمل خاتمہ ہوئے گیا۔ مغربی یورپ دی جانب توں نويں تجارتی رستےآں دی تلاش و دریافت دے علاوہ "نويں دنیا" توں اسپین وچ وڈی مقدار وچ چاندی دی آمد عثمانی سکے دی قدر وچ تیزی توں بے قدری دا باعث بنی۔ سلیم ثانی دے دور وچ صدر اعظم محمد پاشا صوقوللی نے معیشت نوں استحکام بخشنے دے لئی سوئز نہر تے ڈون-وولگا نہر دی تعمیر دے منصوبہ جات پیش کیتے لیکن انہاں اُتے عملدرآمد نہ ہوئے سکیا۔
اسی دور وچ جنوبی یورپ وچ اسپین دے فلپ ثانی دی زیر قیادت کیتھولک قوتاں نے بحیرہ روم وچ عثمانی بحریہ دی قوت نوں نقصان پہنچانے دے لئی گٹھ جوڑ دے لیا۔ 1571ء وچ جنگ لیپانٹو وچ شکست بحیرہ روم وچ سلطنت دی برتری دے فوری خاتمے دا باعث بنی۔ اس لئی متعدد مورخاں نے جنگ لیپانٹو وچ شکست نوں عثمانی سلطنت دے زوال دا اشارہ قرار دتا اے۔ اس طرح 16 ويں صدی دے اختتام تک فتوحات و کامیابیاں دے سنہرے دور دا خاتمہ ہوئے گیا۔
عثمانیاں دی اک مخصوص مقام اُتے جاکے فتوحات دے رک جانے دی کئی وجوہات نيں اک تاں دور قدیم وچ جغرافیائی خصوصیات دے باعث محدودیت جنہاں دی وجہ توں بہار دے ابتدائی دور توں خزاں دے آخری ایام تک دے جنگی موسم وچ عثمانی فوج ویانا توں اگے نئيں جا سکدی سی۔ ہور وجوہات وچ سرحداں دے دونے جانب دو مختلف حریفاں (یورپ وچ آسٹریا تے ایشیا وچ ایران دے صفوی حکمران) دے خلاف بیک وقت جنگ کرنا شامل نيں۔ استوں علاوہ فکری، ذہنی و عسکری جمود نے عثمانیاں دے زوال اُتے مہر ثبت کر دیؤ کیونجے عسکری طور اُتے جدید ہتھیاراں دا استعمال ہی وسیع پیمانے تے تیزی توں فتوحات دا سبب سی تے مذہبی و دانشور طبقے دے بڑھدے ہوئے دقیانوسی خیالات نے یورپیاں دی جدید عسکری ٹیکنالوجی دے مقابلے وچ عثمانیاں نوں کافی پِچھے چھڈ دتا۔ ینی چری، جنہاں توں یورپ دی تمام افواج کانپدیاں سن، آرام پسند ہوئے گئياں تے ملک دے سیاسی معاملات وچ مداخلت دے باعث ریاست دی تباہی دا سبب بنی۔ صفویاں توں یریوان (1635ء) تے بغداد (1639ء) چھیننے والے مراد چہارم (1612ء تا 1640ء) اس دور دے واحد حکمران جنہاں نے سیاسی و عسکری طور اُتے سلطنت نوں مضبوط بنایا۔ مراد چہارم ہی اوہ آخری سلطان سن جنہاں بذات خود افواج دی قیادت کيتی۔ 16 ويں صدی دے اواخر تے 17 ويں صدی دے اوائل وچ جلالی بغاوت (1519ء-1610ء) تے ینی چری بغاوت (1622ء) نے اناطولیہ وچ وڈے پیمانے اُتے لاقانونیت تے فسادات نوں فروغ دتا تے متعدد حکومتاں دے خاتمے دا سبب بنیا۔ اس طرح 17 ويں صدی عثمانیاں دے لئی جمود تے زوال دی صدی رہی۔ 1530ء توں 1660ء تک دے دور وچ حرم دی ملکی معاملات وچ مداخلت تے اثرات توں وی قطع نظر نئيں کيتا جا سکدا جس وچ سب توں اہم کردار نوجوان سلطان دی ماواں دا رہیا۔ اس دور دی نمایاں خواتین وچ خرم سلطان، قصم سلطان تے تورخان خادج تے ہور شامل نيں۔
جمود تے اصلاحات (1699ء-1827ء)
[سودھو]جمود دے دور وچ بلقان دے کئی علاقے آسٹریا دے قبضے وچ آ گئے۔ ریاست دے متعدد علاقے، جداں مصر تے الجزائر، مکمل طور اُتے خود مختار ہوئے گئے تے بالآخر سلطنت برطانیہ تے فرانس دے قبضے وچ چلے گئے۔ 17 ويں توں 19 ويں صدی دے دوران وچ روس تے سلطنت عثمانیہ دے درمیان وچ کئی جنگاں وی لڑیاں گئیاں جنہاں نوں ترک روس جنگاں کہیا جاندا اے۔ عثمانیاں دے جمود دے اس طویل دور نوں مورخین ناکام اصلاحات دا دور وی قرار دتا اے۔ اس دور دے اواخر وچ ریاست وچ تعلیمی و تکنیکی اصلاحات وی کيتیاں گئیاں تے استنبول تکنیکی یونیورسٹی جداں اعلیٰ تعلیم دے ادارے قائم ہوئے۔ لیکن قدیم سوچ دے حامل مذہبی و عسکری طبقے توں اصلاحات دی شدید ترین مخالفت کيتی حتٰی کہ چھاپہ خاناں تک نوں "شیطانی ایجاد" قرار دتا گیا جس دے باعث 1450ء وچ یورپ وچ چھاپہ خانے دی ایجاد دے بعد 43 سال تک سلطنت عثمانیہ چھاپے خاناں توں محروم رہی لیکن 1493ء وچ اسپین توں بے دخل کیتے گئے یہودیاں نے استنبول وچ پہلا چھاپہ خانہ قائم کيتا۔ دور لالہ سلطان احمد ثالث دے پرامن دور تے گل لالہ نال محبت دے باعث دور لالہ کہلاندا اے۔ 1712ء وچ روس دے خلاف پرتھ مہم وچ کامیابی تے اس دے بعد معاہدۂ پاسارووچ دے باعث 1718ء توں 1730ء تک دا دور پرامن رہیا۔ اس دور وچ سلطنت نے یورپ دی پیشقدمی دے خلاف مضبوط دفاع دے پیش نظر بلقان دے مختلف شہراں وچ قلعہ بندیاں کيتیاں ۔ ہور اصلاحات وچ محصولات وچ کمی؛ عثمانی سلطنت دے بیرون ملکاں وچ تصور نوں بہتر بنانا تے نجی ملکیت و سرمایہ کاری دی اجازت شامل نيں۔ عثمانیاں وچ عسکری اصلاحات دا آغاز سلیم ثالث (1789ء-1807ء) دے دور وچ ہويا جنہاں نے یورپی خطوط اُتے افواج نوں جدید تر بنانے دے لئی اہم اقدامات اٹھائے۔ حالانکہ انہاں اقدامات دی مذہبی قیادت تے ینی چری دستےآں نے کھل دے مخالفت کيتی تے اس دے نتیجے وچ ینی چری نے بغاوت وی کيتی۔ تے سلیم نوں اپنی اصلاحات دا خمیازہ حکومت تے جان دونے توں ہتھ دھونے دی صورت وچ اٹھانا پيا لیکن اس دے جانشاں محمود ثانی نے انہاں تمام اصلاحات نوں نافذ کر کے دم لیا تے 1826ء وچ ینی چری دا مکمل خاتمہ کر دتا گیا۔
ایس ویلے چ سلطنت نوں اپنی چوکھی وڈی تھاں آسٹریا نوں دینی پئی۔ الجیریا تے مصر ایدے توں ازاد ہوگۓ۔ روس دے نال لمے ویلے تک لڑائیاں ہویاں جیدے چ سلطنت دا چوکھا سارا تھاں وکھرا ہوگیا۔ 19ویں صدی دے وشکار چ یورپی اینوں اک روگی سلطنت کین لگ گۓ۔
ایس ویلے چ سلطنت نوں سنبالن دیاں کوششاں تے ہویاں پر سلطنت تکڑی ناں ہوسکی۔ یورپ چ جیہڑیاں نویاں سائینسی ایجاداں ہوریاں سن اوناں ناں نوں سلطنت ج لیاں ج رکاوٹاں کھڑیاں کیتیاں گیاں۔ گٹنبرگ نے 1450 چ پرنٹنگ پریس بنالئی سی پر اینوں اے کہ کے روکیا گیا اے اے شیطان دی ایجاد اے۔ فیر 50 وریاں مگروں 1493 چ یہودی اینوں قسطنطنیہ چ لیاۓ۔ 1718 توں 1730 تک امن دا ویلہ سی اینوں لالا ویلہ وی اگھیا جاندا اے جے سلطان امد تیجے نوں ایس پھل دا بعوت شوق ےی۔ روس نوں ہران دے مگروں سلطنت دی بہتری لی کم کیتے گۓ ٹیکے کعٹاۓ گۓ قلعیں نوں تکڑا کیتا گیا۔ قوج نوں تکڑا کرن ول وی سوچیا گیا پر مزہبی لوکاں تے ینیچری نے رکاوٹاں پایاں۔
1804 چ سربیا دے انقلاب نال بلقان تے یوناں چ وکھ ہون والے دیس اٹھ کھڑے ہوۓ۔
1828 - 1908
[سودھو]زوال تے جدت سازی (1828ء-1908ء)
[سودھو]عثمانیاں دا دور زوال نوں مورخین جدید دور وی قرار دیندے نيں۔ اس دور وچ سلطنت نے ہر محاذ اُتے شکست کھادی تے اس دی سرحداں سکڑدی چلی گئياں تنظيمات (اصلاحات) دے باوجود مرکزی حکومت کیتی ناکامی دے باعث انتظامی عدم استحکام پیدا ہويا۔ 19 ويں صدی دے دوران وچ سلطنت عثمانیہ سمیت کئی ملکاں وچ قوم پرستی نوں عروج نصیب ہويا۔ نسلی قوم پرستی دی لعنت انہاں مغربی نظریات وچ سب توں اہم سی جو اس دوران وچ سلطنت عثمانیہ وچ وارد ہوئیاں۔ اس دوران وچ کئی انقلابی سیاسی جماعتاں وی وجود وچ آ گئياں۔ مملکت وچ آئے دن بڑھدا ہويا بگاڑ دے جتھے ہور کئی اسباب سن اوتھے زوال دی اہم ترین وجوہات وچ قوم پرستی دا پھیلاؤ وی شامل اے۔ اس عرصے وچ 1892ء وچ یونان نے آزادی حاصل کيتی تے اصلاحات وی ڈینیوب دی امارتاں وچ قوم پرستی نوں نہ روک سکن تے 6 عشراں توں نیم خود مختار انہاں علاقےآں سربیا، مونٹی نیگرو، بوسنیا، ولاچیا تے مالدووا نے وی 1875ء وچ سلطنت توں آزادی دا اعلان کر دتا تے 1877ء دی روس ترک جنگ دے بعد سربیا، رومانیا تے مونٹینیگرو نوں باقاعدہ آزادی مل گئياں تے بلغاریہ نوں خود مختاری عطا کر دتی گئی البتہ بلقان دی ہور ریاستاں بدستور عثمانی قبضے وچ رنيں۔ زوال دے ايسے دور وچ سربیا دے اک یہودی یہودا سولمن الکلائی نے صیہون دی طرف واپسی تے اسرائیل دی آزادی دا نظریہ پیش کيتا۔
دور تنظیمات (1839ء تا 1876ء) وچ آئینی اصلاحات دا اک سلسلہ متعارف کرایا گیا جس دے نتیجے وچ اک نسبتاً جدید فوج، بنکاری نظام دی اصلاحات نافذ ہوئیاں تے جدید کارخانے قائم ہوئے۔ 1856ء وچ خط ہمایوں دے ذریعے نسل و مذہب توں بالاتر ہوئے کے تمام عثمانی شہریاں نوں برابری دا درجہ دینے دا اعلان کيتا گیا۔ مسیحی اقلیتاں نوں وی خصوصی حقوق عطا کیتے گئے جداں 1863ء وچ آرمینیائی دانشوراں دی مرتب کردہ 150 شقاں دے ضابطہ قانون دے تحت منظور شدہ دیوان نظام نامۂ ملت آرمینیان (Armenian National Constitution) ۔ اصلاحات دے اس دور دی سب توں اہم گل اوہ دستور سی جو قانون اساسی کہلاندا سی جسنوں نوجوانان عثمان نے تحریر کيتا تے 23 نومبر 1876ء نوں نافذ کيتا گیا۔ اس دے ذریعے تمام شہریاں دے لئی اظہار رائے دی آزادی تے قانون دی نظر وچ برابری عطا کيتیاں گئیاں۔ سلطنت دا پہلا آئینی دور (عثمانی ترک زبان: برنجی مشروطیت دوری) مختصر رہیا لیکن اس دے نتیجے وچ جو نظریہ فروغ پایا اوہ مغربی یونیورسٹیاں وچ تعلیم پانے والے نوجوانان عثمان نامی اصلاح پسند گروہ دے مطابق ایہ سی کہ اک آئینی بادشاہت مملکت دے بڑھدے ہوئے مسائل دا خاتمہ کر سکدی اے۔ 1876ء وچ فوجی تاخت دے ذریعے سلطان عبدالعزیز (1861ء تا 1876ء) مراد پنجم دے حق وچ دستبردار ہوئے گئے۔ مراد پنجم ذہنی معذور سی تے چند ماہ وچ ہی عہدے توں ہٹا دتا گیا۔ انہاں دے ممکنہ جانشین عبد الحمید ثانی (1876ء تا 1909ء) نوں اس شرط اُتے بادشاہت سنبھالنے دی دعوت دتی گئی کہ اوہ آئینی بادشاہت نوں تسلیم کرن گے جس اُتے انہاں نے 23 نومبر 1876ء نوں عمل وی کيتا۔ لیکن پارلیمان صرف دو سال قائم رہی تے سلطان نے اسنوں معطل کر دتا تے بعد وچ پارلیمان نوں طلب کرنے دے لئی انہاں اُتے دباؤ ڈالیا گیا۔ اُتے قانون اساسی دے اثرات کافی حد تک کم ہوئے گئے۔ اس عرصے وچ سلطنت نوں بیرونی جارحیت تے قبضہ گیری دے خلاف اپنے دفاع دے حوالے توں شدید خطرات دا سامنا رہیا۔ 1798ء وچ فرانس نے مصر اُتے قبضہ کر ليا۔ 1877ء دی روس ترک جنگ وچ شکست دے بعد برلن کانگریس وچ حمایت دے صلے وچ 1878ء وچ ایالت قبرص پٹے اُتے برطانیہ دے حوالے کرنا پيا۔ سلطنت اپنے مسائل نوں خود حل کرنے دے قابل نہ رہی تے مختلف یورپی ملکاں دی مداخلت و اتحاد دے ذریعے اس دے مسائل حل ہونے پئے مثال دے طور اُتے جنگ کریمیا جس وچ عثمانیاں نے روس دے خلاف برطانیہ تے فرانس توں اتحاد کيتا۔ حالانکہ اس عرصے وچ اسنوں "یورپ دا مرد بیمار" کہیا گیا لیکن معاشی طور اُتے سلطنت دی بد حالی دا سبب اس دی ترقی پزیر معیشت وچ نئيں سی بلکہ اوہ ثقافتی خلا سی جو اسنوں یورپی قوتاں توں وکھ کیتے دیندا سی۔ اقتصادی مسائل دراصل بیرونی سامراجیت تے ابھرتی ہوئی داخلی قوم پرستی جداں مسائل توں نہ نمٹ پانے دی وجہ توں سن ۔
ایہ ویلہ سلطنت چ پلٹے لے کے آیا۔ سلطنت نوں لڑائیاں نال پالا پیا۔ باروں پڑھ کے آۓ ترک سلطنت نوں نواں دے ودیا کرن دی مانگ کر رۓ سن۔ اوہ سلطنت نوں اک آئینی بادشائی چ پلٹنا چاندے سن تے ایدے چ اوہ کج جت وی گے اوناں دے کین تے دو سلطان بدلے گۓ۔
ایس ویلے چ سلطنت دے اوہ لوک جیہڑےترک نین سن اوناں چ سلطنت نالون وکھریاں ہون تے اپنی نسلی ریاست بنان دی مانک اگے ودی۔ 1821 چ یونان نے نے وکھریاں ہون دی دس دتی۔ 1829 چ اے وکھری ہوگئی۔ صدی دے مکن توں پہلاں بلقان دے ہور دیساں نے وی وکھ ہون دی دس دتی۔۔ روس ترک لڑائی باجوں ہور بلقانی دیس وی وکھرے ہوگۓ۔ 1878 چ قبرص برطانیہ نوں پٹے تے دیدتا گیا۔ 1912 ج بوسنیا وکھرا ہوگیا۔ الجزائر تے تیونس فرانس کول چلے کۓ۔ لبیا تے اٹلی نے 1912 چ مل مار لیا۔ آسٹریا تے روسی سلطنت تے مل مار لینا چاندے سن پر برطنیہ نیں سی چاندا جے اے ایس تھان ول اگے ودن تے برطانوی سلطنت لئی کوئی مسلہ بنن۔
1908 - 1922
[سودھو]تحلیل (1908ء-1922ء)
[سودھو]دوسرا آئینی دور (عثمانی ترک زبان: اکنجی مشروطیت دوری) سلطنت عثمانیہ دی حتمی تحلیل اُتے منتج ہويا۔ اس دور وچ اتحاد و ترقی جمعیندی دی سیاست تے نوجوانان ترک (ترک زبان: جون ترکلر) دا سبب بننے والی تحریک نمایاں ترین نيں۔ نوجوانان ترک دے انقلاب دا آغاز 3 جولائی 1908ء نوں ہويا تے جلد ہی تحریک سلطنت بھر وچ پھیل گئی تے نتیجتاً سلطان نوں 1876ء دے آئین دی بحالی دا اعلان تے پارلیمان نوں طلب کرنا پيا۔ آئینی دور وچ 1909ء دے جوابی تاخت تے واقعہ 31 مارچ دے جوابی انقلاب دے دوران وچ رخنہ آیا جس دے نال ہی سلطان عبد الحمید ثانی دے دور دا خاتمہ کر دتا گیا تے انہاں نوں جلاوطن کر دتا گیا تے انہاں دی جگہ انہاں دے بھائی محمد پنجم نوں تخت اُتے بٹھایا گیا۔ نوجوانان ترک دے انقلاب دے دوران وچ سلطنت عثمانیہ دی داخلی صورتحال دا فائدہ اٹھاندے ہوئے 1908ء وچ آسٹریا-ہنگری نے مقبوضہ بوسنیا تے ہرزیگووینا دا باضابطہ الحاق کر دتا۔ آسٹریا-ہنگری نے 1877ء دی روس ترک جنگ تے برلن کانگریس (1878ء) دے بعد اس اُتے قبضہ کيتا سی۔ اطالیہ ترک جنگاں دے دوران وچ سربیا، مونٹی نیگرو، یونان تے بلغاریہ اُتے مشتمل بلقان لیگ نے سلطنت عثمانیہ دے خلاف اعلان جنگ کر دتا جس دے نتیجے وچ سلطنت عثمانیہ نوں بلقان جنگ (1912ء-1913ء) دا سامنا کرنا پيا تے اسنوں جزیرہ نما بلقان دے کئی علاقےآں توں ہتھ دھونا پئے۔ لیبیا تے جزیرہ نما بلقان وچ جنگاں اتحاد و ترقی جمعیندی دا پہلا وڈا امتحان سن۔ اطالیہ ترک جنگاں وچ سلطنت نوں لیبیا توں وی ہتھ دھونا پئے۔ ایہ پہلی جنگ سی جس وچ دنیا وچ پہلی بار میدان جنگ وچ ہوائی جہازاں دا استعمال وی کيتا گیا۔ 19 ويں صدی دے آخر وچ قائم ہونے والی بلقان ریاستاں نسلی و قومی بنیاداں اُتے البانیہ، مقدونیہ تے تھریس (تراقیا) دے عثمانی صوبےآں توں وی اضافی علاقےآں دے حصول دی خواہشمند سن۔ ابتدائی طور اُتے مارچ 1912ء وچ سربیا تے بلغاریہ تے مئی 1912ء وچ یونان تے بلغاریہ دے درمیان معاہدے طے پائے جس وچ روس نے ثالث دا کردار ادا کيتا۔ سرب-بلغاری معاہدے وچ مقدونیہ دی تقسیم دا مطالبہ کيتا گیا سی جو پہلی بلقان جنگ دا سب توں اہم سبب بنیا۔ دوسری بلقان جنگ دے آغاز دا اہم سبب سابق بلقان اتحادیاں وچ نويں حاصل کردہ علاقےآں دی تقسیم اُتے پیدا ہونے والے تنازعات سن جس توں سلطنت عثمانیہ نے بھرپور فائدہ اٹھایا تے تھریس وچ کئی علاقے دوبارہ فتح کر لئی۔ بلقان جنگ دے سیاسی نتائج 1913ء دے تاخت تے تن پاشاواں دی حکومت دا سبب بنے۔
ایہ ویلہ جوان ترکاں دے 1908 دے انقلاب مگروں ٹریا۔ 1876 دے آئین نوں دوبارہ لاگو کیتا گیا۔ سلطنت دے اندر افراتفری توں فیدا چکدیا ہویاں آسٹریا نے بوسنیا تے مل مار لیا۔ 1911-12 چ اٹلی تے ترکی دی لڑئی ہوندی اے جیدے چ لبیا تے اٹلی مل مار لیندا اے۔ بلقان دے دیس وی سلطنت تے ہلہ بولدے نیں۔ تھریس دے کئی پاسیاں تے ت تے ادرنہ تے تے ویری ملل مار لیندے نیں۔
پہلی وڈی لڑای 1914-1918
[سودھو]جنگ عظیم اول
[سودھو]پہلی جنگ عظیم وچ بغداد ریلوے اُتے جرمن اختیار بین الاقوامی طور اُتے کشیدگی دا اک مسئلہ اہم سی۔ سلطنت عثمانیہ نے پہلی جنگ عظیم دے مشرق وسطٰی میدان وچ حصہ لیا جس دا سبب ترک جرمن اتحاد سی۔ عثمانیاں نے جنگ دے ابتدائی دور وچ دو اہم فتوحات، جنگ گیلی پولی تے محاصرۂ کوت، حاصل کيتیاں لیکن اسنوں کئی دھچکے وی پہنچے جداں روس دے خلاف تباہ کن قفقاز مہم۔ 1917ء دے روسی انقلاب نے عثمانیاں نوں شکست دے داغ دھونے تے کھوئے ہوئے علاقے حاصل کرنے دا موقع فراہم کیہ تے عثمانی افواج جنگ دے اختتامی مراحل وچ آذربائیجان دے حصول وچ کامیاب ہوئے گئياں لیکن جنگ عظیم دے اختتام اُتے اسنوں انہاں فتوحات توں ہتھ دھونا پئے۔ اس تنازعے وچ پیش آنے والا اک متنازع تے اہم واقعہ صوبہ وان وچ ترک حکام، عثمانی افواج تے کرد جنگجوواں دے ہتھوں لکھاں آرمینیائی باشندےآں دا مبینہ قتل عام تے ملک بدری تے اس دے خلاف آرمینیائی باشندےآں دی مزاحمت سی۔ اک مرکزی آرمینیائی مزاحمتی گروہ نے مئی 1915ء وچ آزاد عبوری حکومت دے قیام دا اعلان کر دتا، تے عثمانیاں نے اسنوں مشرقی اناطولیہ اُتے جارحیت کرنے والی روسی افواج دا نال دینے دی کوشش سمجھیا۔ 1917ء دے اختتام تک آرمینیائی انقلابی وفاق نے جمہوریہ آرمینیا قائم کر دتی جو آرمینیائی قتل عام توں بچ جانے والے باشندےآں اُتے مشتمل سی۔ واضح رہے کہ ترک حکومت آرمینیائی باشندےآں دے قتل عام اُتے یقین نئيں رکھدی۔ ہور تفصیلات دے لئی ویکھو آرمینیائی قتل عام پہلی جنگ عظیم وچ عثمانیاں دے شکست دے دو اہم اسباب ایڈمنڈ ایلنبائی دی زیر کمان برطانوی افواج دی اہم اہداف اُتے حملے تے عرب بغاوت سن ۔
تقسیم
[سودھو]جنگ عظیم دے نتیجے وچ سلطنت عثمانیہ وچ تقسیم دا عمل قسطنطنیہ اُتے قبضہ دے 13 دن بعد 30 اکتوبر 1918ء نوں معاہدہ مدروس دے ذریعے شروع ہويا۔ تے بعد وچ معاہدہ سیورے دے ذریعے مشرق وسطٰی وچ عثمانی مقبوضات نوں برطانیہ تے فرانس دے حوالے کے دتا گیا جدوں کہ بحیرہ روم دے ساحلی علاقےآں نوں اٹلی، ترک ایجیئن ساحلاں نوں یونان، تے آبنائے باسفورس تے بحیرہ مرمرہ نوں بین الاقوامی علاقے دے طور اُتے اتحادی قوتاں دے حوالے کے دتا گیا۔ اس دے نال نال مشرقی اناطولیہ وچ جمہوریہ آرمینیا نوں توسیع دیندے ہوئے ولسونین آرمینیا دی تشکیل دتی گئی جو آرمینیائی باشندےآں دا قدیم وطن سی اُتے بعد وچ انہاں علاقےآں وچ ترک تے کرد وی بس گئے۔ برطانیہ نے مشرق وسطٰی دی تقسیم دے لئی انتہائی چالاکی و عیاری دے نال فرانس دے نال سائیکوس-پیکوٹ نامی خفیہ معاہدہ کيتا۔ استنبول تے ازمیر اُتے قبضہ ترک قومی تحریک دے قیام دا سبب بنی تے مصطفٰی کمال پاشا دی زیر قیادت جنگ آزادی دے آغاز تے جمہوریہ ترکی دے قیام دے اعلان کيتا گیا۔
مصطفٰی کمال دی زیر قیادت ترک قومی تحریک نے 23 اپریل 1920ء نوں انقرہ وچ "قومی مجلس اعلیٰ" (ترک زبان: بیوک ملت مجلسی) دے قیام دا اعلان کيتا، جس نے استنبول وچ عثمانی حکومت تے ترکی وچ بیرونی قبضے نوں تسلیم کرنے توں انکار کر دتا۔ ترک انقلابیاں نے عوامی فوج دے ذریعے یونان، اٹلی تے فرانس دی افواج نوں اناطولیہ توں کڈ باہر کيتا۔ معاہدہ سیورے دے نتیجے وچ جو علاقے جمہوریہ آرمینیا نوں مل گئے سن انہاں نوں وی دوبارہ حاصل کيتا تے آبنائے اُتے قابض برطانوی افواج دے لئی خطرہ بن گئی۔ بالآخر ترک انقلابیاں نے آبنائے تے استنبول اُتے قبضہ کر ليا تے یکم نومبر 1922ء نوں سلطنت عثمانیہ دے خاتمے دا اعلان کر دتا۔ آخری سلطان محمد ششم وحید الدین (1861ء تا 1926ء) 17 نومبر 1922ء نوں ملک چھڈ گئے تے معاہدہ لوزان دے تحت 24 جولائی 1923ء نوں باضابطہ طور اُتے ترک جمہوریہ نوں تسلیم کر ليا گیا۔ چند ماہ بعد 3 مارچ 1924ء نوں خلافت دے خاتمے دا اعلان کر دتا گیا تے سلطان تے انہاں دے اہل خانہ نوں ناپسندیدہ شخصیت قرار دے کے جلاوطن کر دتا گیا۔ 50 سال بعد 1974ء وچ ترک قومی مجلس اعلیٰ نے سابق شاہی خاندان نوں ترک شہریت عطا کردے ہوئے وطن واپسی دی اجازت دے دی۔
سلطنت عثمانیہ دے خاتمے دے نتیجے وچ جو نويں ملکاں قائم ہوئے انہاں دی تعداد اِس وقت (بشمول متنازع شمالی ترک جمہوریہ قبرص) 40 بندی اے ۔
انہاں وچ عرب بغاوت سلطنت عثمانیہ دی شکست دا سب توں وڈا سبب سمجھی جاندی اے۔ عرب بغاوت دی انہاں مہمات دا آغاز شریف مکہ حسین دی جانب توں برطانیہ دی مدد توں جون 1916ء وچ جنگ مکہ توں تے اس دا اختتام دمشق وچ عثمانیاں دے اسلحہ سُٹ دینے دے نال ہُندا اے۔ مدینہ دے عثمانی کماندار فخری پاشا نے محاصرہ مدینہ وچ ڈھائی سال توں زیادہ عرصے تک زبردست مزاحمت کی۔
پہلی وڈی لڑائی چ ترک جرمنی ول ہوگۓ۔ لڑائی دے ٹرن تے ترکاں نوں جتاں وی ہویاں۔ گیلی پولی دی لڑائی انگریزاں دی اک بعوت وڈی ہار سی۔ اسٹریلیا نیوزی لینڈ کینیڈا تے فرانس دے فوجی وی انگریزان نال ترکاں نال لڑے۔ کت چ وی انگریزان فوج نوں ہتھیا رسٹنے پۓ۔ پر ترکاں نوں روس نال لڑائی چ چوکھا سارا فوجیاں دک کاٹا پیا۔ روسی فوج اگے ود رئی سی۔ آرمینیا دے لوک وی روس دے نال سن۔
اوس ویلے سلطنت عسمانیہ نوں سب توں وڈا نقصان سید حسین بن علی شریف مکہ نے دتا۔ جدوں ہر پاسے ترکاں نوں جت ہورئی سی۔ 1916 چ شریف ماہ نے خلافت عسمانیہ نال غداری کردیاں ہویاں لڑائی دے وچ مسلمساناں دا ساتھ چھد کے انکریزاں نال رل گیا۔ مکہ ترکاں دے ہتھوں نکل گیا۔ طائف تے وی شریف دیاں فوجاں نے انگریواں نال رل کے مل مارلیا۔ مدینہ تے مل مارنا اوکہھا ہوگیا۔ ایتھے ترک گورنر جنرل فخری پاشا نے ہتھیار سٹن توں انکار کیتا تے محمد دی قبر تے جا کے سوں کھادی جے اوہ کدے وی مدین چھد کے نین جاوے گا۔ شریف دیاں فوجاں نیں مدینہ دا گھیرا کرلیا۔ اے گھیرا 1916 توں ٹریا 1918 آگئی لڑائی دا انت ہوگیا سلطنت عسمانیہ نے ہتھیا سٹ دتے پر فخری پاشا نے ہتھار نان سٹے۔ اخیر سلطان دے کہن تے لرائی مکن دے کئی مہینیاں مگروں اونے مدین نوں ویریاں دے حوالے کیتا۔ ترکاں ہتھوں عرب دیس نکل گۓ اوہ برطانیہ تے فرانس نے آپس چ ونڈ لۓ۔
یورپی طاقتاں نے نے ترکی نوں وی اپس چ ونڈ لیا۔ لکدا سی چ ترکی ہن مک گیا اے۔ پر انقرہ ج اک ترک قوج نے ہتھار ناں سٹے اینج اک نویں لرائی دا مڈھ پیا۔ مصطفا کمال وی ایس فوج نال رل گیا۔ لڑائی چلدی رئی۔ ہولی ہولی ترکاں نے نے بارلیاں نوجاں نوں ترکی توں بار کڈ دتا۔
ترکاں نے خلافت مکا دتی۔ ترکی اک لوک راج بن گیا۔
سرکار
[سودھو]سلطنت عثمانیہ دی سرکار دے دو تھم سن: فوجی پربندھ تے سولین پربندھ۔ سلطان ایہناں توں اتلی پدھر تے سی۔ سرکار دا مڈھلا کم دیس دے اندر واسیاں دی جان تے مال دا بچاؤ تے دیس دی تھاں وچ وادا کرنا سی۔ عثمانی پربندھ وچ مزہبی ماملے سرکار کول سن۔ سائیاں، یہودیاں تے ہور متاں دیاں منن والیاں نوں اپنے مزہب وج پوری ازاادی سی۔ ترک تے ترکی بولدے سن پر کسے ہور بولی تے روک وی نئیں سی۔
عثمانی ٹبر دی وڈی مانتا سی تے ایہ اسلامی تریخ وچ اپنے لمے ویلے توں راج وچ ہون باجوں نویکلا گنیا جاندا سی۔ ایہ ترک سن۔ 2 واری ایس ٹبر نوں لآن دی کوشش کتی کئی جیہڑی ناں ہوسکی۔ ترک سلطان 16ویں صدی توں خلیفہ وی بنن لگ گۓ تے اینج اوہ سلطنت دے نال نال مزہب دی وی نشانی سن۔ سلطان دے دربار وچ سلطانی حرم دی وی بڑی طاقت سی تے ایہ والدہ سلطان دے ہتھ وچ ہوندا سی۔ کئی واری والدھ سلطان سرکار دے کماں وچ وی ہتھ ونڈاندیاں سن۔ جدوں سلطان ماڑے یا نکے ہوندے سن تے ایہناں زنانیاں دا راج ہوندا سی۔ ترک تریخ وچ 130 ورے تک سوانی راج وی ریا جدوں ترک سلطان نکی پدھر دے سن۔
ترک شہزادیاں دی پڑھائی دا اک ودھیا پربندھ سی۔ محل وچ پہلے مزہبی پڑھائی کرائی جاندی فیر سرکار چلان دے دوجے ول سکھاۓ جاندے۔ کسے نکمے شہزادے دے ایس پربندھ وچ اگے آن دا چانس نئیں سی۔ پچھلے سلطان دا پتر ای سلطان بندا سی۔
عثمانی سرکار اک سلطانی سرکار سی پر سارا کج سلطان دے ہتھ وچ نہیں سی۔ عثمانی وزیر یا ززیراں دی ٹولی سلطنت دے وکھرے کماں تے اکھ رکھدی سی تے ایہ کئی ماملیاں وچ اپنی مرضی کردے سن۔ ہر تھان دے گورنر وی کئی ماملیاں وج ازاد سن۔ ویلے نال عثمانی سنطنت پارلیمانی تے قنونی بادشائی ول جا رئی سی۔
طغرا عثمانی سلطنت دا نشان یا مہر ہوندی سی تے 35 ونڈاں دے طغرے ورتے گۓ۔
سلطان
[سودھو]عثمانی ترکاں نے ایشیائے کوچک وچ داخل ہونے دے بعد اک ایسی سلطنت دی بنیاد رکھی جس نے تن سو سال وچ دنیا دی وسیع ترین تے سب توں زیادہ طاقتور سلطنت دا روپ اختیار کر ليا تے اس وچ بنیادی کردار ترک قوم دی شجاعت تے تنظیمی صلاحیت سی جس دے نتیجے وچ سلطنت عثمانیہ ورگی وسیع تے پائیدار سلطنت قائم ہوئی۔ چونکہ عثمانی سلاطین نے سلجوقیاں دے نظام نوں اپنایا سی اس لئی فرمانروا دا انتخاب اہل خاندان کردے سن تے خاندان دا سربراہ ہی بادشاہ ہُندا سی۔ عملی سیاست دے تعلق تک بادشاہ مطلق العنان تے تمام قوتاں دا سرچشمہ ہُندا سی اُتے اس دے تمام اقدامات و افعال اس دی خواہش دے مطابق نئيں ہُندے سن ۔ اوہ قانون، نظام تے رسم و رواج دا پابند سی تے شریعت دے سامنے سر تسلیم خم کر دیندا سی۔ اسلامی قوانین نوں تقریباً تمام معاملات وچ برتری حاصل سی تے بادشاہ شریعت دی حدود وچ رہ کے اپنے حق و طاقت دا استعمال کر سکدا سی۔ چونکہ بادشاہ دی حیثیت مطلق العنان فرمانروا کيتی سی اس لئی جدوں کمزور سلطان آئے تاں سلطنت دے امور وزراء انجام دینے لگے لیکن فیر وی احکامات سلطان دی جانب توں صادر ہُندے سن ۔ ابتداء وچ عثمانی حکمران خود نوں بیگ تے غازی کہلواندے سن ۔ بایزید اول پہلا عثمانی حکمران سی جس نے سلطان دا لقب اختیار کيتا تے سلیم اول فتح مصر دے بعد پہلا عثمانی خلیفہ بنیا۔ سلطان سلیمان قانونی دے زمانے تک فوج دی اعلیٰ کمان سلطان دے ہتھ وچ ہُندی سی تے اوہ خود جنگ وچ شرکت کردا سی لیکن بعد دے حکمراناں وچ ایہ طریقہ نہ رہیا جس توں سلطان دے وقار نوں ٹھیس پہنچی۔
دیوان
[سودھو]سلطان دی اعلیٰ مجلس شوریٰ دا ناں دیوان ہمایوں سی تے مرکزی نظام وچ اسنوں بہت اہمیت حاصل سی۔ ابتدا وچ سلطان دیوان دی صدارت خود کردا سی لیکن بعد دے سلاطین نے دیوان وچ آنا چھڈ دتا تے سلطان دے اہل رائے نال تعلق نہ ہونے توں نظام وچ کمزوری پیدا ہوئے گئی۔ دیوان دے مستقل اراکین ایہ سن :
مرکزی نظام دے ایہ چار اعلیٰ عہدیدار سلطنت دے بنیادی ستون سن ۔ محمد فاتح نے اپنے آئین وچ انہاں ستوناں نوں واضح کيتا تے سلطنت نوں اک خیمے توں تشبیہ دتی جس دا صدر دروازہ باب عالی کہلاندا تے دیوان گویا اس دی آخری عدالت سی۔ صدر دروازے دا ایہ ناں اِنّا معروف ہويا کہ دنیا بھر وچ عثمانی دربار "باب عالی" دے ناں توں ہی معروف ہوئے گیا۔
صدر اعظم
[سودھو]مرکزی نظام حکومت وچ سلطان دے بعد دوسری اہم حیثیت صدر اعظم نوں حاصل سی جو دیوان دا اک اہم رکن کہلاندا سی۔ ابتدائی دور وچ صرف وزیر ہُندا سی لیکن انہاں دی ودھدی ہوئی تعداد دے بعد انہاں وچوں اک وزیر اعظم کہلانے لگیا جو فیر صدر اعظم بن گیا۔ طاقتور سلاطین دے عہد وچ صدر اعظم سلطان دے مشیر دی حیثیت توں کم کردا سی۔ صدر اعظم دے ماتحت وزراء وچ وزیر جنگ و داخلہ، صدر اعظم دی غیر موجودگی وچ اس دا قائم مقام ہُندا سی، وزیر خارجہ، جو رئیس آفندی کہلاندا تے میر دربار شامل ہُندے سن ۔ صدر اعظم دے عہدے اُتے کئی ناں ایداں دے شامل نيں جنہاں دی خدمات عثمانی نظام دے لئی ناقابل فراموش نيں جنہاں وچ کوپریلی خاندان قابل ذکر اے۔ یہ عہدہ 1368ء توں 1922ء تک یعنی 554 سالاں تک ایہ عہدہ سلطنت عثمانیہ وچ موجود رہیا جس وچ 211 (یا 215) صدر اعظم ہوئے جنہاں دی اکثریت غیر ترک سی تے انہاں وچ عرب، البانوی، روسی، چرکسی، یونانی، ارمنی تے سلافی قوماں دے افراد شامل سن اُتے کدی کسی غیر مسلم نوں صدر اعظم نئيں بنایا گیا۔ صدر اعظم دا تقرر خود سلطان کردا سی۔
قاضی عسکر
[سودھو]اس دی اصل حیثیت فوجی منصف کيتی سی تے شیخ الاسلام دے بعد اس دا درجہ آندا سی۔ قاضی عسکر نوں سلطان خود مقرر کردا سی۔ قاضی عسکر دو سن اک یورپی تے دوسرا ایشیائی مقبوضات دے لئی جو بالترتیب قاضی عسکر رومیلیا تے قاضی عسکر اناطولیہ کہلاندے سن ۔
دفتر دار
[سودھو]دفتر دار دراصل وزیر مالیات سی جو تمام مالی امور دا جوابدہ سی۔
نشانچی
[سودھو]نشانچی وی مالیات دا ذمہ دار سی لیکن اس دے ذمہ ہور بہت سارے امور سن جنہاں وچ شاہی مہر لگانا، زمین دے معاملات دا اندراج، غلطیاں دی تصحیح تے انہاں دی ترتیب، حکمراناں تے نیم خود مختار حاکماں نوں فرامین بھیجنا وغیرہ۔ نشانچی تمام سرکاری کاغذات دی تیاری دا کم وی کردا سی تے اس دے بعد کاغذات اُتے سلطان دا طغرہ ثبت کردا سی۔ سلطنت عثمانیہ دی قوت ہی اس دے ادارۂ حکومت دے زبردست نظام اُتے قائم سی تے اس دے خاص اصولاں وچ امیدواراں دا عمدہ انتخاب، تعلیم و تربیت دی سخت نگرانی، مکمل نظم و ضبط تے پرجوش مقابلہ اہم ترین سن تے انہاں دی بنیاد اُتے کوئی وی امیدوار اپنی صلاحیتاں دی بنیاد اُتے ترقی کر کے اعلیٰ ترین عہدے اُتے پہنچ سکدا سی۔ اس طرح گویا شاہی خاندان ہی ایسا سی جس وچ نسلی امتیاز تسلیم کيتا جاندا سی ہور تمام عہدےآں دے لئی صلاحیت نوں بنیاد بنایا جاندا سی۔
صوبائی نظام
[سودھو]سلطنت عثمانیہ تن براعظماں اُتے پھیلی ہوئی سی تے انتظامی امور دے لئی سلطنت نوں وڈے وڈے حصےآں وچ تقسیم کيتا گیا سی جو "ایالت" کہلاندے سن ۔ ایالتاں سنجق وچ ، سنجق قضا وچ تے قضا نوں کوئے وچ تقسیم کيتا گیا سی۔ صوبے پہلے ایالت کہلاندے سن جنہاں نوں بعد وچ ولایت کر دتا گیا جدوں کہ سنجق دی حیثیت ضلعاں دی سی سی۔ ولایتاں دے حاکم بیلربے یا پاشا تے ضلعاں دے حاکم سنجق بے کہلاندے۔ سنجق دے حاکم دی دو قسماں ہودیاں سن اک شہزادہ تے اور غیر شہزادہ۔ سلیمان اعظم دے عہد وچ سلطنت 21 ولایتاں تے 250 سنجقاں وچ تقسیم سی۔ ہر صوبے دی اک مجلس شوریٰ ہُندی سی جس دا صدر اوتھے دا والی ہُندا سی۔ قضا کسی وڈے شہر یا اس توں ملحق چند قصبات اُتے مشتمل ہُندی سی تے اس دا حاکم اعلیٰ سوباشی یعنی فوج دا افسر ہُندا سی۔ کوئے وچ پنڈ تے قصبے سب شامل کیتے گئے سن ۔ غیر فوجی معاملات خصوصاً شرعی و قانونی امور دی دیکھ بھال قاضی دے ہی سپرد سی۔
اقتصادی نظام
[سودھو]سلطنت دا اقتصادی نظام اس دے جغرافیے اُتے قائم سی کیونجے مشرق تے مغرب دے درمیان وچ تمام تجارتی شاہراہاں تن براعظماں اُتے پھیلی اس سلطنت توں گذردیاں سن۔ انہاں تجارتی شاہراہاں دے ذریعے ہی اسنوں محصول دے ذریعے اِنّی ادائیگی ہُندی کہ اوہ اپنے وقت دنیا دی وڈی اقتصادی قوتاں وچوں اک بن گئی۔ سلطنت عثمانیہ دا مقابلہ کرنے دے لئی ہی یورپی قوتاں نے متبادل راہ لبھن دے لئی بحری مہمات شروع کيتیاں تے جدوں 1492ء وچ کرسٹوفر کولمبس نے امریکا دریافت کيتا تاں اس وقت سلطنت عثمانیہ اپنے عروج اُتے سی۔ وسطی یورپ تے عثمانیاں دے درمیان وچ تعلقات وچ تبدیلی دی بنیاد وی نويں بحری رستےآں دی دریافت سی تے ممکنہ طور اُتے سلطنت عثمانیہ دی زوال دی وجہ وی کیونجے یورپی قوتاں نے مشرق وسطٰی تے بحیرۂ روم دے بجائے ہور راستے اختیار کرنا شروع کر دتے جو سلطنت دی مالی حالت دی خرابی دا باعث بنیا۔ سلطنت مندرجہ ذیل قسماں دے ملکاں وچ تقسیم تھی:
- اراضی دا اوہ وڈا حصہ جس دا انتظام براہ راست حکومت عثمانیہ دی طرف توں ہُندا سی
- اوہ علاقے جنہاں دا انتظام خاص ضوابط دے ماتحت ہُندا۔
- متعدد باجگذار صوبے
- بعض وابستہ ریاستاں
جو علاقے براہ راست زیر حکومت سن اوہ سنجقاں وچ تقسیم سن تے انہاں وچوں ہر ضلع دے محاصل دا اک علاحدہ قانون سی جس دی بنیاد انہاں معاہداں اُتے سی جو فتح دے وقت کیتے گئے سن ۔ محصولات دے لئی سلطنت عثمانیہ وچ زمین نوں اس طرح تقسیم کيتا گیا سی:
- جو بزور شمشیر فتح کيتیاں گئیاں سن انہاں دے لئی دسواں حصہ محصول مقرر سی۔
- دوسری اوہ زمیناں جو مفتوحین تے رعایا دے قبضے وچ سن، انہاں دے لئی وی دسواں حصہ مقرر سی
- تیسری اوہ زمین جنہاں نوں بادشاہ نے جنگی خدمات دے صلے وچ عطا کيتا سی۔ اوہ وی دو حصےآں وچ تقسیم سن۔ اک جس اُتے شرعی اصولاں دے مطابق عملدرآمد ہُندا سی تے دوسرا جس دا نفاذ مقنن دی رائے دے مطابق ہُندا سی۔
تمام محاصل دا عام ناں خراج سی اس وچ جزیہ، مال گزاری تے محصول پیداوار وغیرہ شامل سن ۔ رعایا دی فلاح و بہبود تے خوشحالی سلاطین دا نصب العین سی تے غیر مسلم رعایا توں جزیہ دے علاوہ کوئی ناجائز محصول نہ لیا جاندا سی۔
فوجی نظام
[سودھو]عثمانی فوج اپنی زمانے دی دنیا دی جدید ترین فوج سی تے اوہ پہلی فوج سی جس نے بارودی اسلحے دا استعمال شروع کيتا۔ اس دے علاوہ اوہ تلواراں، نیزے، تیر تے ہور روايتی اسلحے وی استعمال کردے۔ 1389ء وچ جنگ کوسوو تے 1396ء وچ جنگ نکوپولس وچ فتوحات دے بعد عثمانی افواج تیزی توں وسطی یورپ نوں اپنے پیراں تلے روندتے چلی گئياں تے 1526ء وچ جنگ موہاکس وچ فتح دے ذریعے ہنگری اُتے وی قابض ہوئے گئياں تے دو مرتبہ 1529ء تے 1683ء وچ ویانا دا محاصرہ وی کيتا۔ استوں علاوہ ایہ پہلی فوج سن جو غیر ملکی ماہرین دی خدمات حاصل کردیاں تے انہاں دے افسران نوں تربیت دے لئی مغربی یورپ دے ملکاں وچ بھیجیا جاندا۔
فوج
[سودھو]پہلی عثمانی فوج لیندے اناطولیہ دے پہاڑاں توں اندے سن۔ ویلے نال تے سلطنت دے ودھن نال ایہدے وچ وادھے ہوۓ۔ عثمانی فوج دنیا دیاں پہلیاں فوجاں وجوں سی جینے توپ تے بندوف دا ورتن کیتا۔ قسطنطیہ تے مل مارن ویلے نکیاں تے چوڑیاں توپاں ورتیاں گیاں۔ ترک گھڑسوار فوج کول تیز پجن والے گھوڑے تے ہلکے ہتھیار سن جیدے نال تیز نسن پجن وچ اسانی سی۔ ایہ عربی تے ترکمان گھوڑیاں تے تیرکمان تے نکیاں تلواراں ورتدے سن۔ ایدے نال اوہ منگول لڑائی دے ول وی سن جیدے وج اک فوج اک پدھر نال پجھے ہٹدی سی تے فیر پچھے انوالی فوج نوں اک ہلال ونگوں کھیرے وچ لیندی سی۔
عثمانی سمندری فوج نے وی سلطنت دے واہدے وچ اپنا کم وکھایا۔ 1517 وج ایہنے مصر تے مل ماریا تے فیر الجیریا تک اپڑی۔ سمندری فوج دے ماڑے ہون باجوں 1821 وچ یونان تے 1830 وچ الجیریا سلطنت دے ہتھوں نکلے۔
ینی چری
[سودھو]سانچہ:تفصیلی مضمون سلطنت دی طاقت دا دار و مدار اس دے فوجی نظام اُتے سی۔ عثمانیاں دے دوسرے سلطان اورخان اول دے دور وچ پہلی بار فوج نوں منظم شکل دتی گئی جو ینی چری کہلائی۔ ینی چری مستقل پیدل فوج سی جس دی حیرت انگیز شجاعت، نظم و ضبط تے وفاداری نے تن صدیاں تک یورپی قوتاں اُتے اپنی دھاک بٹھائے رکھی تے سلطنت عثمانیہ دی ابتدائی تمام فتوحات بلاشبہ ايسے دے زور بازو دا نتیجہ سن۔
ینی چری دے تن مختلف دستے سن جنہاں وچ یایا، سکبان تے آغا بولک لری شامل سن ۔ ینی چری دا سب توں وڈا عہدیدار ینی چری آغاسی کہلاندا۔ اک عہدہ ینی چری آفندی سی ہُندا سی جو دراصل کاتب سی تے تنخواہ دینا اس دے ذمہ سی۔ زمانۂ امن وچ دیوان دے اجلاس وچ پہرہ دینا، اگ بجھانے، اعلیٰ عہدیداراں دی حفاظت، امن و امان قائم کرنے وچ مدد و ہور ذمہ داریاں ینی چری دے سپرد ہودیاں سن۔ ینی چری دے لئی اپنے افسراں دی اطاعت پہلی شرط تے اتحاد و مساوات، ظاہری نمود و نمائش توں پرہیز تے دین داری وی ضروری سن۔ جنگ دے دوران ینی چری قلب وچ سلطان دے گرد ہُندے۔ ابتدا وچ صرف نو مسلم مسیحی ہی اس وچ بھرتی کیتے جاندے بعد وچ مسلمان وی بھرتی کیتے جانے لگے۔ جب تک سلاطین مضبوط سن ینی چری قابو وچ رہے لیکن عنان حکومت کمزور ہتھوں وچ آندے ہی ینی چری سرکش ہوئے گئے تے بدعنوانی حد توں زیادہ ودھ گئی تے ایہ فوج سلطنت دے لئی مستقل خطرہ بن گئی تے 1826ء وچ محمود ثانی نے بالآخر اسنوں ختم کر ڈالیا۔ ینی چری دے خاتمے نوں واقعۂ خیریہ کہیا جاندا اے۔
سپاہی
[سودھو]مستقل پیدل فوج دے علاوہ اک مستقل سوار فوج وی سی جو سپاہی کہلاندی۔ انہاں دی تربیت وی اعلیٰ انداز وچ کيتی جاندی تے ذہنی قابلیت دے لحاظ توں بہتر سپاہیاں نوں حکومت دے انتظامی شعبے دے لئی منتخب کر ليا جاندا سی۔ سلیمان اعظم دے بعد ینی چری دی طرح انہاں وچ وی بد عنوانیاں ہونے لگاں۔
مہتران
[سودھو]سانچہ:تفصیلی مضمون عثمانی آرمی دا بینڈ جو فوجی مہمات دے دوران وچ دھناں بجا کے جواناں وچ جوش و جذبہ پیدا کردا۔ مہتران عام طور اُتے ینی چری دا حصہ ہُندے۔
نظام جدید
[سودھو]سانچہ:تفصیلی مضمون 19 ويں صدی دے اوائل وچ افواج دی جدید خطوط اُتے تربیت دیاں کوششاں شروع کر دتی گئياں تے 1826ء وچ سلطان محمود ثانی نے ینی چری دا خاتمہ کر کے اک جدید عثمانی فوج دی بنیاد رکھی جسنوں نظام جدید دا ناں دتا گیا۔ نظام جدید افواج مصروف تے ردیف وچ تقسیم کيتیاں گئیاں سن تے اس دی خصوصیات ایہ سن:
- افواج دی مدت ملازمت ویہہ سال سی۔
- سالانہ بھرتی دی تعداد 50 ہزار سی۔
- پہلے غیر مسلماں نوں فوجی خدمت توں مستثنٰی سمجھیا جاندا سی لیکن بعد وچ انہاں نوں وی فوج وچ شامل کيتا گیا۔
- فوج دا امیر سپہ سالار اعظم ہُندا۔
عثمانی بحریہ
[سودھو]1308ء وچ بحیرہ مرمرہ وچ جزیرہ امرالی دی فتح عثمانیاں دی پہلی بحری فتح سی تے 1321ء وچ اس دے جہاز پہلی بار جنوب مشرقی یورپ دے علاقے تھریس وچ لنگر انداز ہوئے تے بعد وچ براعظم یورپ وچ فتوحات وچ اہم ترین کردار ادا کيتا۔ عثمانی بحریہ دنیا دی پہلی بحریہ سی جس نے بحری جہازاں اُتے توپاں نصب کيتیاں تے 1499ء وچ لڑی گئی جنگ زونکیو تریخ دی پہلی بحری جنگ سی جس دے دوران وچ بحری جہازاں اُتے لگی توپاں استعمال کیتی گئياں۔ عثمانی بحریہ نے ہی شمالی افریقہ وچ فتوحات دا آغاز کيتا تے 1517ء وچ الجزائر تے مصر نوں سلطنت وچ شامل کيتا۔ 1538ء وچ جنگ پریویزا تے 1560ء وچ جنگ جربا بحیرۂ روم وچ عثمانی بحریہ دے عروج دا ثبوت نيں۔ استوں علاوہ عثمانی بحری جہازاں نے 1538ء توں 1566ء دے درمیان وچ بحر ہند وچ گوا دے نیڑے پرتگیزی جہازاں دا مقابلہ وی کيتا۔ 1553ء وچ عثمانی امیر البحر صالح رئیس نے مراکش تے آبنائے جبل الطارق توں اگے دے شمالی افریقی علاقے فتح کیتے تے عثمانی سلطنت دی سرحداں بحر اوقیانوس تک پہنچیا دتیاں 1566ء وچ آچے (موجودہ انڈونیشیا دا اک صوبہ) دے سلطان نے پرتگیزیاں دے خلاف عثمانیاں دی مدد طلب کيتی تے خضر رئیس دی قیادت وچ اک بحری بیڑا سماٹرا بھیجیا گیا سی۔ ایہ بیڑا 1569ء وچ آچے وچ لنگر انداز ہويا تے اس طرح ایہ سلطنت دا مشرقی ترین علاقہ قرار پایا جو عثمانیاں دی زیر سیادت سی۔ 1585ء وچ عثمانی امیر البحر مراد رئیس نے جزائر کناری وچ لانزاروت نوں فتح کيتا۔ 1617ء وچ عثمانی افواج نے مدیرہ اُتے وی قبضہ کيتا تے بعد وچ اگست 1625ء وچ مغربی انگلستان دے علاقےآں سسیکس، پلائی ماؤتھ، ڈیوون، ہارٹ لینڈ پوائنٹ تے کورن وال اُتے چھاپے مارے۔ 1627ء وچ عثمانی بحریہ دے جہازاں نے جزائر شیٹ لینڈ، فارو جزیرے، ڈنمارک، ناروے تے آئس لینڈ تک تے 1627ء توں 1631ء دے دوران وچ آئرستان تے سویڈن تک وی چھاپے مارنے وچ کامیاب ہوئے۔ 1827ء وچ جنگ ناوارینو وچ برطانیہ، فرانس تے روس دے مشترکہ بحری بیڑے دے ہتھوں شکست تے الجزائر تے یونان دے کھو جانے دے بعد عثمانی بحریہ دا زوال شروع ہوئے گیا تے اس طرح سلطنت سمندر پار مقبوضات اُتے گرفت کمزور پڑدی چلی گئی۔ سلطان عبد العزیز اول (دور حکومت: 1861ء تا 1876ء) نے مضبوط بحریہ دی تشکیل دے لئی از سر نو کوششاں کيتیاں تے کثیر سرمایہ خرچ کرنے دے بعد برطانیہ تے فرانس دے دنیا دا تیسرا سب توں وڈا بحری بیڑا تشکیل دتا جو 194 بحری جہازاں اُتے مشتمل سی لیکن زوال پزیر معیشت انہاں بحری جہازاں دے بیڑے نوں زیادہ عرصے برقرار نہ رکھ سکيتی۔ اصلاح پسند مدحت پاشا تے 1876ء وچ پہلی عثمانی پارلیمان دی حمایت دے بعد سلطان عبد الحمید ثانی (دور حکومت: 1876ء تا 1908ء) دا اعتبار بحریہ اُتے توں اٹھیا گیا۔ تے روس دے خلاف جنگاں وچ کوئی استعمال نہ ہونے دا بہانہ بنا کے اکثر بحری جہاز شاخ زريں وچ بند کر دتے گئے جتھے اوہ اگلے 30 سالاں تک سڑدے رہے۔ 1908ء وچ نوجوانان ترک انقلاب دے بعد اتحاد و ترقی جمعیندی نے ملک دا نظم و ضبط سنبھالنے دے بعد بحریہ نوں دوبارہ منظم کرنے دی کوشش کيتی تے عوامی چندے توں عثمانی بحریہ فاؤنڈیشن تشکیل دتی گئی تے عوامی رقم توں ہی وڈے بحری جہازاں دی خریداری شروع کيتی گئی۔
امیر البحر
[سودھو]- ہور ویکھو:قپودان پاشا، لسٹ وزراء قپودان پاشا، پیری رئیس، خیر الدین بارباروسا، طرغت پاشا، پیالے پاشا، سیدی علی
عثمانی امیر البحر کپتان پاشا (یا قپودان پاشا) کہلاندا سی۔ سلطنت دے معروف امیر البحراں وچ خیر الدین باربروسا، پیری رئیس، حسن پاشا، پیالے پاشا، طرغت پاشا تے سیدی علی عثمانی تریخ دے نال یورپ دی بحری تریخ وچ وی ہمیشہ یاد رکھے جاواں گے۔ بحری فتوحات دے علاوہ انہاں دے علمی کارنامے وی نمایاں نيں۔ عثمانی ترکاں دی بحری طاقت وچ اضافے دے نال نال امیر البحر دی اہمیت وی دو چند ہوئے گئی تے باربروسا دے زمانے وچ کپتان پاشا دیوان دا باقاعدہ رکن بن گیا۔ عہدے دے اعتبار توں اوہ امیر العساکر کے مساوی تے شیخ الاسلام دے ماتحت سمجھیا جاندا سی۔
عثمانی فضائیہ
[سودھو]عثمانیہ فضائیہ دی بنیاد جون 1909ء وچ رکھی گئی اس طرح ایہ دنیا دی قدیم ترین جنگی ہويا بازی دے ادارےآں وچوں اک اے۔ اس دا قیام اس وقت عمل وچ آیا جدوں سلطنت عثمانیہ نے اپنے دو ترک ہويا بازاں نوں پیرس وچ منعقدہ بین الاقوامی ہويا بازی کانفرنس شرکت دے لئی بھیجیا۔ فضائی جنگ کيتی ودھدی ہوئی اہمیت دے پیش نظر عثمانی حکومت نے اپنے عسکری ہويا بازی دے منصوبے نوں منظم کرنے دا فیصلہ کيتا۔ اس مقصد دے لئی 1910ء دے آخر وچ متعدد افسران نوں تربیت دے لئی یورپ بھیجیا گیا جنہاں نے اوتھے جنگی ہويا بازی دی تربیت حاصل کيتی۔ رہائش دی ناقص سہولیات دے باعث تعلیم دا ایہ منصوبہ ختم ہوئے گیا تے زیر تربیت اہلکار 1911ء دے اوائل وچ ترکی واپس آ گئے۔ فضائیہ دے قیام دے لئی حکومتی رہنمائی دے خاتمے دے باوجود اس وقت دے عثمانی وزیر دفاع محمد شوکت پاشا نے عسکری فضائی منصوبے دے خیال نوں عملی جامہ پہنانے دیاں کوششاں جاری رکھن تے دو افسران نوں فرانس تربیت دے لئی بھیجیا۔ انہاں ہويا بازاں دی تربیت فروری 1921ء وچ مکمل ہوئی تے ايسے سال ہور ترک افسران نوں فرانس بھیجیا گیا۔ سلطنت عثمانیہ نے 3 جولائی 1912ء نوں استنبول وچ فضائی اکادمی دے قیام دے ذریعے اپنے ہويا بازاں تے طیارےآں دی تیاری تے اپنے افسران دی تربیت دا آغاز کيتا۔ ترک ہويا بازاں دی نا تجربہ کاری دے باعث بلقان جنگاں دے پہلے مرحلے (1912ء) وچ متعدد جہازاں دا نقصان اٹھانا پيا اُتے دوسرے مرحلے (1913ء) وچ انہاں نوں کئی کامیابیاں ملیاں۔ بلقان جنگاں دے خاتمے دے بعد فضائیہ نوں جدید خطوط اُتے استوار کرنے دے عمل دا آغاز کيتا گیا تے نويں طیارے خریدے گئے۔ جون 1914ء وچ استنبول وچ ہی نويں عسکری اکادمی "بحری ہويا بازی اکادمی" دا قیام عمل وچ آیا۔ لیکن پہلی جنگ عظیم دے آغاز دے نال ہی ایہ عمل رک گیا البتہ 1915ء وچ چند جرمن افسران سلطنت وچ آئے تے چند ترک افسران تربیت دے لئی جرمنی گئے سن ۔ پہلی جنگ عظیم دے دوران وچ عثمانی فضائیہ کئی محاذاں اُتے لڑی جنہاں وچ مغرب وچ گلیسیا، مشرق وچ قفقاز تے جنوب وچ یمن دے علاقے تک شامل سن ۔ عثمانی فضائیہ نوں از سر نو منظم کرنے دیاں کوششاں جاری سن کہ 1918ء وچ پہلی جنگ عظیم دے خاتمے تے استنبول اُتے اتحادیاں دے قبضے دے نال ہی انہاں دا خاتمہ ہوئے گیا۔
عدالدی نظام
[سودھو]شیخ الاسلام
[سودھو]قسطنطنیہ دے مفتی دا درجہ تمام قاضیاں توں ودھ کے سی تے اسنوں مفتی اعظم کہیا جاندا سی۔ محمد فاتح نے اسنوں شیخ الاسلام دا لقب وی عطا کيتا۔ تمام قوانین دا تعلق شیخ الاسلام توں سی تے اس دی حیثیت عباسی دور دے قاضی القضاۃ دی سی سی۔ اس دا فیصلہ حتمی ہُندا سی۔ شیخ الاسلام دا عہدہ وزارت عظمٰی دے بعد سب توں وڈا سی۔ شیخ الاسلام دا تقرر عام طور اُتے تمام عمر دے لئی ہُندا سی۔ صوبائی افسران صدر اعظم تے صدر اعظم سلطان دے سامنے جوابدہ سی لیکن شیخ الاسلام صرف خدا نوں جوابدہ سی تے اوہ ہر کم شریعت دے مطابق کردا سی۔ شیخ الاسلام دے اختیارات انتہائی وسیع سن تے اس دا اندازہ اس گل توں لگایا جا سکدا اے کہ سلطان دی معزولی دے متعلق اس دا فتویٰ بہت ضروری سی تے اس دے بغیر سلطان دی معزولی ممکن نہ سی۔ سلطان دی نماز جنازہ وی اوہی پڑھاندا سی۔ دور انحطاط وچ اس منصب وچ وی کئی خامیاں پیدا ہوئے گئی سن۔ عثمانیاں دے پورے دور وچ 131 شیوخ الاسلام ہوئے۔ 19 نے استعفٰی دتا تے تن نوں پھانسی دتی گئی۔ اکثریت ترکی النسل سی۔ 1442ء وچ اس منصب کيتی ابتداء ہوئی تے مراد دوم دے عہد دے حضرت ملا شمس الدین فناریپہلے شیخ الاسلام سن ۔ آخری شیخ الاسلام مدنی محمد نوری آفندی سن جنہاں نے سلطنت دے خاتمے اُتے 1922ء وچ استعفٰی دے دتا۔ اس طرح ایہ عہدہ 498 سال برقرار رہیا۔
قاضی
[سودھو]- ہور ویکھو: قاضی عسکر
تمام قاضی شہر دے منصف ہويا سن تے انہاں دا حلقۂ اختیار نیڑےی علاقےآں اُتے وی سی۔ قاضیاں دا حلقۂ اختیار ادارۂ حکومت توں زیادہ وسیع سی۔ مثلاً کریمیا تے شمالی افریقہ دیاں ریاستاں اگرچہ انتظامی حیثیت توں مرکزی حکومت دے تابع نہ سن بلکہ وابستہ حکومدیاں سن لیکن ایہ وی عثمانی نظام عدالت دے ماتحت سن۔ محمد فاتح نے قانون نامہ وچ محکمہ قضا نوں اک ستون قرار دتا سی تے مملکت دے قوانین دی بنیاد شریعت اسلامیہ اُتے رکھی سی۔
سبھیاچار
[سودھو]کیونجے سلطنت عثمانیہ تن براعظماں اُتے پھیلی اک وسیع سلطنت سی اس لئی اسنوں کسی واحد سبھیاچار دے طور اُتے بیان کرنا مشکل اے البتہ مختلف مراکز وچ اس دے مختلف روپ سن ۔ قسطنطنیہ دی شہری وضع نے دمشق، بغداد، مکہ، مدینہ، قاہرہ تے تیونس و الجزائر اُتے اثر انداز ہوئی۔ فنکاراں دا اجتماع قسطنطنیہ وچ سی لیکن دستکاری تے صنعت دی غیر معمولی ترقی اناطولیہ وچ ہوئی جس وچ بروصہ تے ازنک نوں اہم مقام حاصل سی۔ کئی اہم شہراں وچ کارخانے پوری سلطنت نوں کپڑا تے ظروف فراہم کرنے دے علاوہ غیر ملکاں نوں وی اشیاء برآمد کردے سن ۔ پارچہ بافی دے علاوہ قالین سازی وی سلطنت دی اہم ترین صنعت سی۔
عثمانی فن تعمیر
[سودھو]سلطنت عثمانیہ دا ابتدائی فن تعمیر سلجوقی طرز تعمیر توں متاثر سی لیکن قسطنطنیہ دی فتح دے بعد ایہ رومی طرز تعمیر دے زیر اثر آ گیا لیکن بعد وچ اس وچ ہور بہتری لیائی گئی تے بالآخر جدید عثمانی طرز تعمیر دنیا بھر وچ معروف ہويا۔ عثمانی سلاطین نے فن تعمیر اُتے خاص توجہ دتی۔ ینی شہر، بروصہ، ادرنہ تے قسطنطنیہ وچ مسیتاں، مدارس تے محلات دی تعمیر تے فتح قسطنطنیہ دے بعد سلطنت بھر وچ عثمانی تعمیرات اس عظیم سلطنت دی شوکت و عظمت دی آئینہ دار نيں تے اج وی اس شاندار ماضی دی یادگار دے طور اُتے موجود نيں۔ چودہويں صدی دی عثمانی دور دی مسیتاں وچ سلجوقی طرز ہر جگہ نمایاں اے جس دی اہم ترین مثالاں بروصہ دی شاندار مسیتاں نيں جنہاں وچ بایزید جامع تے اولو جامع نمایاں نيں۔ پندرہويں صدی وچ استنبول دی مسیتاں وچ بروصہ دی طرز دی تقلید کيتی گئی لیکن وڈی مسیتاں وچ ایاصوفیہ جامع دے طرز تعمیر دی تقلید کيتی گئی جو بازنطینی گرجا سی جسنوں فتح قسطنطنیہ دے بعد مسجد وچ تبدیل کر دتا گیا سی۔ ترک معماراں نے جدید عثمانی طرز تعمیر دی کئی شاندار تے بلند عمارتاں بناواں جنہاں وچ فاتح جامع، سلیمیہ جامع، سلیمانیہ جامع تے اورتاکوئے جامع نمایاں نيں۔ عثمانی طرز تعمیر انہاں عمارتاں دے ذریعے اج وی اپنی پوری آب و تاب دے نال موجود اے حتٰی کہ دنیا بھر وچ جتھے وی ترک تارکین وطن نے مسیتاں تعمیر کيتیاں اوہ ايسے طرز تعمیر دا شاہکار نيں۔ پاکستان دے راجگڑھ اسلام آباد وچ واقع فیصل مسجد دے مینار وی ترک طرز تعمیر دے حامل نيں۔
عثمانی طرز تعمیر دا تذکرہ سنان پاشا دے بغیر ادھورا اے جس نے اپنے طرز تے ہنر توں اس عہد دے طرز تعمیر نوں چار چاند لگیا دیے۔ سولہويں صدی دی عثمانی تعمیرات وچ سنانی طرز ہر جگہ نمایاں اے تے اج وی شاندار شکل وچ موجود اے۔ شہزادہ مسجد تے سلیمیہ مسجد اس عظیم معمار دے فن پارے نيں۔ سنان نے قسطنطنیہ، ادرنہ تے ہور شہراں وچ کئی عظیم مسیتاں تعمیر کيتیاں ۔ عثمانیاں دے تیار کردہ توپ قاپی تے دولما باغچہ محلات اپنے وقت دے تعمیرات دے عظیم ترین شاہکار سن جنہاں وچ اول الذکر عثمانی تے ثانی الذکر یورپی طرز تعمیر دے زیر اثر اے۔
عثمانی ترک بولی
[سودھو]سانچہ:تفصیلی مضمون عثمانی ترک بولی مملکت دی اہم ترین بولی سی جو عربی تے فارسی دے زیر اثر سی۔ عثمانیاں دے عدالدی و دفتری معاملات وچ ایہی بولی استعمال کیتی جاندی سی۔ لیکن اک وسیع سلطنت دے باعث اس وچ وکھ وکھ سینواں اُتے مختلف زباناں بولی جادیاں سن تے آخری ایام وچ فرانسیسی تے انگریزی وی غیر مسلماں دے اعلیٰ طبقے وچ وڈے پیمانے اُتے بولی جاندیاں۔ ایہ وی کہیا جا سکدا اے کہ فارسی ادبی تے عربی مذہبی بولی دے طور اُتے استعمال کیتی جاندی سی۔
مذہب
[سودھو]عثمانی سلطنت دا سرکاری مذہب اسلام سی لیکن غیر مسلماں خصوصاً اہل کتاب (مسیحیاں تے یہودیاں) توں انہاں دا اعلیٰ رویہ مسلماناں دی وسیع القلبی دا منہ بولدا ثبوت اے۔ محمد فاتح نے قسطنطنیہ نوں فتح کرنے دے بعد مقامی مسیحیاں نوں شہر وچ رہنے دی اجازت دتی تے انہاں دے چند گرجاں نوں وی بحال رکھیا۔ 1492ء وچ سقوط غرناطہ دے بعد اسپین توں کڈے گئے مسلماناں نوں بخیریت مسلم سرزمین اُتے پہنچانے دی جو عظیم مہم چلائی گئی اس وچ کئی یہودیاں نوں وی مسیحیاں دے مظالم توں بچا کر ترک سرزمین اُتے لیایا گیا تے انہاں نوں سلطنت عثمانیہ وچ آزادی دے نال رہنے دی اجازت دتی گئی۔ اسلامی شریعت مملکت دا بنیادی قانون سی تے اس دا ماخذ قرآن و حدیث سن تے انہاں دونے توں رہنمائی نہ ملنے دی صورت اجماع یا قیاس توں کم لیا جاندا۔
علم و ادب
[سودھو]سلاطین عثمانیہ علم و ادب توں گہرا لگاؤ رکھدے سن علماء و فضلاء دی بے حد تعظیم و تکریم کيتی جاندی تے انہاں دے لئی باعزت روزگار فراہم کیہ جاندا سی۔ محمد اول دے دور وچ علم و ادب دی بھرپور سرپرستی کيتی گئی بلکہ ایہ کہنا بے جا نہ ہوئے گا کہ دراصل انہاں دے دور وچ سلطنت وچ ادب خصوصاً شاعری نوں ترویج دتی گئی۔ سلطان محمد فاتح ترکی بولی دے اک صاحب دیوان شاعر سن ۔ مطالعہ دا بے حد شوق رکھدے سن تے انہاں نے اپنے دور حکومت وچ ہور علوم و فنون دی ترویج دا کم وی کيتا۔ بایزید نوں تصوف، مذہب تے شاعری توں دلچسپی سن جدوں کہ سلیم اول نوں تریخ و فارسی شاعری دے علاوہ مطالعے دا وی شوق سی۔ فارسی بولی وچ سلیم اول دی کچھ نظماں وی موجود نيں۔ مراد ثانی تصوف دی اک کتاب دے باعث شہرت رکھدے سن ۔ عثمانی حکمراناں وچ 21 دے بیاض ملدے نيں۔ دراصل عثمانی ادب تے فارسی ادب اک دوسرے توں مماثلت رکھدے نيں۔ سلطنت عثمانیہ وچ تعلیم دے دو دور نمایاں نظر آندے نيں:
- دینی دور: آغاز توں دور تنظیمات یعنی 1839ء تک
- درمیانی دور: تنظیمات توں جمہوریہ دے اعلان تک
- اصلاحات دا دور: ایہ تیسرا دور کیونجے سلطنت عثمانیہ دے خاتمے دے بعد شروع ہويا اس لئی ہماریا موضوع بحث ننيں۔
محمد فاتح دے دور وچ تعلیم دے سلسلے دا باقاعدہ آغاز ہويا، اوہ خود وی علماء دا وڈا قدر دان سی۔ محمد دے جانشیناں نے تعلیم نوں خوب پھیلایا تے ہر سلطان اک مسجد ضرور تعمیر کردا جس دے نال مدرسہ قائم کرنا وی لازمی سی۔ ایويں مسجدےآں دے نال نال مدارس دی تعداد وی ودھدتی گئی۔ مصطفٰی ثالث دے عہد وچ صرف قسطنطنیہ وچ تقریباً تن سو مدارس سن ۔ دور تنظيمات وچ یونیورسٹی عثمانیہ دا قیام عمل وچ آیا۔ تعلیم دی ترقی دا اندازہ اس گل توں لگایا جا سکدا اے کہ 1892ء وچ ہر صرف قسطنطنیہ وچ ہر قسم دے مدارس دی تعداد 500 سی جنہاں وچ 13 وڈے کالج سن ۔
عثمانی راجگڑھ
[سودھو]سلطنتِ عثمانیہ (1299–1923) دا عروج و زوال
[سودھو]ابتدائیہ سلطنت عثمانیہ جسنوں ترک سلطنتِ اعلیہ دے ناں توں وی جانیا جاندا اے دراصل اک اسلامی نظامِ سلطنت سی جو یکم نومبر 1299 توں 24 جولائی 1923 تک جاری رہی۔ اس دے زوال نے اک سیکیولر ریاست (جمہوریہ ترکی) نوں جنم دتا جس دا باضابطہ طور اُتے 29 اکتوبر 1923 نوں اعلان کيتا گیا۔ 16 ويں تے 17 ويں صدی دے دوران اپنے عروج دے زمانے وچ سلطنت عثمانیہ دا رقبہ تن براعظماں تک پھیل چکيا سی۔ مغربی ایشیاء ، مشرقی تے جنوب مشرقی یورپ ، قفقاز تے شمالی افریقہ سلطنت عثمانیہ دے زیر اقتدار سن ۔ سلطنت عثمانیہ وچ 29 صوبے تے متعدد وفادار ریاستاں شامل سن جنہاں وچوں کچھ بعد وچ سلطنت دا حصہ بن گئياں۔
تشکیل
[سودھو]سلطنتِ عثمانیہ دی تشکیل دا آغاز وسطی ایشیا (اناطولیہ) وچ کائی قبیلے دے سردار ارطغل غازی تے عثمانی غازی دے آنے دے بعد ہويا۔ انہاں نے روم وچ سلجوق سلطنت نوں بچانے دے لئی سلجوقی سلطان غياث الدين كيخسرو بن كيقباد دی منگولاں دے خلاف مدد کيتی۔ سلجوقی سلطان نے انہاں دتی بہادری تے مدد دے صلے وچ انہاں نوں اسکیشہر توں سکریا تک دی زمین بطور تحفہ دیدی تے کائی قبیلے دے لوک ایتھے پُرسکون زندگی گزارنے لگے۔ ایہی اوہ سرزمین سی جو بعد وچ اک سلطنت بن دے ابھری جس دا راجگڑھ برصہ بنیا۔ اس سلطنت دی بنیاد ارطغل دے بیٹے عثمان غازی نے رکھی سی تے ايسے لئے اس دا ناں سلطنتِ عثمانیہ پڑگیا۔
سلطنت دا عروج
[سودھو]سلطنتِ عثمانیہ دے قیام دے بعد اس دے سلطاناس دتی توسیع دے لئی جدوجہد کردے رہے۔ عثمان غازی دے دور حکومت وچ سلطنتِ عثمانیہ دا رقبہ 16،000 مربع کلومیٹر تک ودھ گیا سی۔ بعد وچ اس دے جانشین سلطان اورہان غازی نے اپنی سلطنت نوں ہور توسیع کيتا۔ اس نے سلجوق سلطنتِ روم اُتے قبضہ کرلیا تے ایہ سلطنت عثمانیہ وچ شامل ہوگئی۔ اس نے ترنات بندرگاہ اُتے واقع قلعہ “گیلپولی” فتح کيتا جس وچ جِناقلہ ، ابسالہ تے روڈوستو دے قلعے آباد سن ۔ سلطان اورہان دا سب توں اہم کم مستقل اسلامی فوج دی تشکیل سی کیونجے اس فعل توں پہلے جنگ دے وقت لوک اپنی مرضی توں جمع ہُندے سن ۔
اس نويں فوج دا ناں “جنیسری” رکھیا گیا سی جس دا مطلب اے اک نويں بٹالین۔ اس فوج نوں پہلی منظم فوج دے طور اُتے وی جانیا جاندا اے۔ اورہان دے دور دے اختتام اُتے سلطنت عثمانیہ دا رقبہ 95،000 مربع کلومیٹر تک ودھ گیا سی۔ اورہان غازی دے بعد اس دا جانشین سلطان مراد اول تخت نشین ہويا تے بلقان (یوروپ) اُتے یلغار شروع کردتی۔ سن 1389 ء وچ سلطان مراد اول نے “کوسوو” دی پہلی جنگ وچ شمالی سربیا ، بوسنیا تے بلغاریہ سمیت بلقان دے عیسائیاں دی باہمی فوج نوں شکست دتی۔ تے جدوں سلطان مراد اول نوں شہید کيتا گیا تاں سلطنت عثمانیہ دا رقبہ 500،000 مربع کیلومیٹر سی۔ اس دا مطلب اے کہ اس نے سلطنت عثمانیہ دے رقبے وچ 5 گنیاوادھا کيتا۔ اسنوں “خود مختار” (ہداونڈیگار) دا خطاب ملا۔ سلطان مراد اول دے بعد سلطان بایزید اول نے تخت سنبھالیا۔
بایزید اول دے دور وچ یورپ دے صرف اوہی شہر عثمانیاں دے قبضے توں محفوظ رہے جنہاں دے حفاظتی اقدامات بہترین تے فصیلاں مضبوط سن جنہاں وچ قسطنطنیہ تے ایتھنز شامل نيں۔ بایزید اول نے یورپ تے اناطولیہ دے جنگی میداناں وچ اس قدر پُھرتی دکھائی کہ انکو یلدرم(آسمانی بجلی) دا خطاب ملا۔
سلطان بایزید اول نے نیکپولیس دی جنگ وچ صلیبیاں، عیسائی تے یورپی اتحادیاں نوں شکست دتی۔ اس اتحاد وچ جرمنی، فرانس، انگلینڈ، اسکاٹ لینڈ، سوئٹزرلینڈ تے جنوبی علاقے وی شامل سن ۔ سلطنت عثمانیہ دے خلاف ایہ چودہويں صدی دا سب توں وڈا اتحاد سی۔ اس اتحاد وچ بارہ لکھ جنگجو شامل سن جنہاں نوں بایزید نے شکست توں دوچار کيتا۔ اس دے بعد سلطان بایزید مشرق وسطی دے جنگجو حکمران تیمور دا مقابلہ کرنے دے لئی اپنے لشکر نوں لے کے 1402 عیسوی وچ انقرہ پہنچیا۔
20 جولائی 1402 ء نوں تیمور نے انقرہ دی لڑائی وچ عثمانی فوج نوں شکست دے کے سلطان بایزید اول نوں گرفتار کرلیا۔ سلطان بایزید انقرہ دی جنگ وچ شکست توں بہت دلبرداشتہ سی تے 1403 عیسوی وچ صرف اک سال بعد قید دے دوران اس دی موت ہوگئی۔ انقرہ جنگ توں پہلے 1401 عیسوی وچ سلطنت دا رقبہ 942،000 مربع کلومیٹر تک پہنچ چکيا سی جس وچ یوروپ (بلقان) دے 442،000 مربع کلومیٹر تے اناطولیہ دے 500،000 مربع کلومیٹر شامل نيں۔
1403 عیسوی وچ سلطان بایزید اول دی موت دے بعد سلطنت عثمانیہ خانہ جنگی دا شکار ہوگئی۔ امیر تیمور نے بایزید دے بیٹے شہزادہ محمد اول دا بطور سلطان اعلان کردتا جو کہ آمسّیا ریاست دا حکمران سی۔ اس نے تخت نوں اس قدر دانشمندی توں سنبھالیا کہ اسنوں “موسیس ثانی” دا خطاب دتا گیا یعنی دوبارہ تعمیر کرنے والا۔ سلطان محمد اول دے بعد اس دا بیٹا مراد دوم سلطان بنیا۔ اس نے 1444 عیسوی وچ وارنا دی لڑائی وچ پوپ، کارڈینل جولین، جان ہنیاڈی، تے ولڈیسلا دے زیر اقتدار عیسائی تے ہنگری دے باہمی اتحاد نوں شکست دتی۔
فیر اس نے اپنے سب توں چھوٹے بیٹے سلطان محمد دوم نوں تخت سونپیا تے خود صوفیانہ زندگی اختیار کرلئی- لیکن سلطان محمد دوم حالے چھوٹا سی لہٰذا وزراء دی درخواست تے سلطنت دے بگڑدے ہوئے حالات نے مراد دوم نوں دوبارہ تخت سنبھالنے اُتے مجبور کریا جس دے بعد اوہ اپنے آخری وقت تک سلطان رہیا۔
اس دے بعد سلطان محمد دوم دوبارہ سلطان بنا تے حضورِ اکرم صلی اللہ علیہ وسلم دی پیشنگوئی پوری کرنے دے لئی نکل پيا۔ سلطان محمد دوم نے حکمرانی ملنے دے بعد ہی قسطنطنیہ اُتے حملہ کرنے دی تیاری شروع کردتی۔ اس توں پہلے سلطان بایزید اول (یلدرم) تے اس دے بعد سلطان مراد دوم نے وی اس شہر دا محاصرہ کيتا لیکن اوہ اس شہر نوں فتح کرنے وچ کامیاب نئيں ہوئے۔ 29 مئی 1453 عیسوی نوں سلطان محمد دوم نے صرف 21 سال دی عمر وچ اس شہر نوں فتح کيتا۔ سلطان محمد دوم نوں “فاتح” تے “قیصر روم” دا خطاب ملا۔
سلطنت دی توسیع
[سودھو]محمد فاتح دے بعد اس دے جانشین سلطان بایزید دوم سلطنت عثمانیہ وچ ہور علاقے نوں شامل کردے رہے ایتھے تک کہ سلطان سلیم اول دے دور وچ 556،700 مربع کیلومیٹر تک پہنچ گیا جنہاں نے جنگ چالدران وچ صفوید دی سلطنت (سلطنت فارس) دے شاہ اسماعیل نوں شکست دتی۔ اس ڈرامائی توسیع دے بعد سلطنت عثمانیہ تے پرتگالی سلطنت دے وچکار دنیا دی سب توں وڈی طاقت بننے دے لئی اک مقابلہ شروع ہويا۔ دسويں عثمانی سلطان دے دور وچ سلطنت دا رقبہ تن برِاعظماں تک پھیل کيتا تے ایہ کارنامہ عثمانیاں دے عظیم سلطان، سلطان سلیمان خان (1520–1566) قانونی محترم نے سرانجام دتا۔ انہاں نے تخت سنبھالتےہنگری دے شاہ فرڈینینڈ نوں شکست دتی۔ چارلس پنجم تے فرڈینیند اول توں معاہدہ کيتا جس دے مطابق ہنگری تے روڈوس عثمانیاں نوں زیرِ اقتدار آگئے تے فرڈینینڈ سالانہ تِیہہ ہزار سکے دینے اُتے راضی ہوگیا۔
1534 عیسوی وچ سلطان سلیمان اول تے انہاں دتی فوج نے ایران (فارس) دی طرف شروع کيتا جتھے انہاں نے بغیر کسی مزاحمت دے تبریز دا اقتدار اپنے قبضے وچ لیا۔ اس دے بعد ایران دے دو وڈے صوبے مسال تے بغداد جدوجہد دے بغیر سلطنت عثمانیہ وچ شامل ہوگئے۔ 1548 عیسوی توں لے کے 1554 عیسوی تک سلطان سلیمان نے آرمینیا تے میسوپوٹیمیا سمیت ایران اُتے کئی بار حملہ کيتے۔ اس دے علاوہ سلطان سلیمان دے مضبوط لشکر دی وجہ توں عدن وی فتح ہويا۔ بحری طاقت دے حوالے توں ایشیاء تے یورپ دی کوئی سلطنت عثمانی سلطنت دا مقابلہ کرنے دے قابل نئيں سی۔
چنانچہ سلطان سلیمان نے سلطنت عثمانیہ وچ الجزیرہ، طرابلس تے متعدد دوسرے علاقے جو وینس دے ماتحت سن انہاں نوں وی شامل کيتا۔ انہاں دے 46 سالہ طویل اقتدار دے اختتام اُتے سلطنت عثمانیہ تن برِاعظماں تک پھیل چکی سی اوراس دا رقبہ 3،200،000 مربع کلومیٹر ہوچکيا سی۔
اگلی صدی وچ عثمانی سلطان سلطنت دے رقبے وچ ہور وادھا کردے رہے۔ لیکن ہن عثمانی سلطنت دا اک نواں مدمقابل سی جس دا ناں Iberian Empire سی کیونجے اوہ عیسائی صلیبیاں دے پیشوا سن بلکل اُسی طرح جس طرح عثمانی سلطان مسلماناں دے خلیفہ سن ۔ آئبیرین سلطنت دے جاسوس مسلماناں نوں عیسائی بنانے دے لئی افریقی ، ہندوستان تے لاطینی امریکا تک پہنچنے تے مشرق بعید دے مسلماناں اُتے حملہ کرنے دے لئی اسنوں اک اڈے دے طور اُتے استعمال کيتا آئبیرین بحیرہ روم تے بحر ہند وچ سرگرم عمل ہوگئ۔
سلطنت عثمانیہ نے جنوبی ایشیاء وچ سلطنت اچیہ دی مدد دے لئی لشکر بھیجیا لیکن آخر وچ آئبیرین سلطنت تے سلطنت عثمانیہ دے وچکار اک سمجھوتہ ہويا کیونجے دونے ٹیکنالوجی، فوج تے آبادی دے حوالے توں اک ہی مقام اُتے سن ۔ سلطان محمد چہارم (انیہويں سلطان) دے دور وچ سلطنت عثمانیہ دا رقبہ اپنی انتہا و عروج اُتے پہنچ چکيا سی جو کہ 5،200،000 مربع کلومیٹر سی۔
سلطنت دا زوال تے اختتام
[سودھو](1839–1876) دے دوران تنظيماتی دور وچ حکومتی آئینی اصلاحات دے باعث جتھے بینکاری نظام تے فوجی نظام وچ تبدیلی آئی اوتھے مذہبی قانون دی جگہ سیکولر قانون نے لے لی تے ہم جنس پرستی نوں جرائم دی لسٹ توں کڈ دتا گیا۔ ہور ایہ کہ عیسائی جاسوس سلطنت عثمانیہ دے تمام محکمےآں وچ جگہ بناتے چلے گئے۔ عثمانی سلطنت دا زوال تے انہاں دتی سب توں وڈی شکست 20 واں صدی وچ دوسرے آئینی عہد دے آغاز دے نال ہوی۔ نوجوان ترکاں دی طرف توں اک نواں انقلاب برپا ہويا۔ انہاں نے 1876 دے پرانے عثمانی آئین وچ اصلاح دی تے عثمانی پارلیمنٹ دے تحت متعدد جماعتاں اُتے مشتمل انتخابی نظام دی شروعات کیتی۔ سبھی محکمےآں نوں آزادی دتی گئی کہ اوہ غیرملکیوں دے خلاف اپنا اقتدار مضبوط بنانے دے لئی اصلاحات کرن۔
نوجوان ترک انقلاب دے اراکین نے اپنی اپنی جماعتاں قائم کيتیاں۔ دوسری طرف سلطنت عثمانیہ نے اپنے افریقی علاقےآں تے ڈوڈیکانیاں نوں اٹلی-ترک جنگ (1911) وچ ہار دتا تے بالکان جنگ (1912–1913) وچ یورپی علاقے وی سلطنتِ عثمانیہ دے ہتھ توں نکل گئے۔ اس دے علاوہ ہور علاقےآں جداں عرب ، شام تے یونان توں بغاوتاں ہونے لگياں تے سب دولتِ عثمانیہ توں وکھ اپنی علیحیدہ ریاستاں قائم کرنے لگے۔
فیر آخر کار لندن دی کانفرنس وچ سلطان عبدالحمید دوم توں اپنا عہدہ تے منصب برقرار رکھنے دے لئی کہیا گیا لیکن قسطنطنیہ تے ازمیر نوں اک نويں ترک قومی تحریک دے قیام وچ شامل کردتا گیا جس نے مصطفیٰ کمال (اتاترک) دی کمان وچ ترک جنگ آزادی (1919–1923) جِت لیا سی۔ یکم نومبر 1922 نوں اس سلطنت دا خاتمہ کردتا گیا۔ سلطنت عثمانیہ دے آخری سلطان جنہاں دا ناں محمد ششم سی 17 نومبر 1922 نوں ملک بدر کردیے گئے تے 3 مارچ 1924 نوں خلافت دا خاتمہ ہوگیا۔
عثمانی سلطان
[سودھو]مورت | لقب | ناں | راج ویلہ |
---|---|---|---|
امیر غازی | عثمان بن ارطغرل | 1281 - 1324 | |
غازی بیگ | اورخان غازی | 1324 -1362 | |
خداوندگار | مراد خان خداوندگار | 1362 -1389 | |
یلدرم | بایزید یلدرم | 1389 -1402 | |
سلطان | محمد چلبی | 1413 - 1421 | |
سلطان | مراد خوجہ | 1446 - 1451 | |
فاتح | محمد فاتح | 1451 - 1481 | |
ولی | بایزید ولی | 1481 - 1512 | |
یاووز | سلیم یاووز | 1512 - 1520 | |
قانونی | سلیمان قانونی | 1520 - 1566 | |
ساری | سلیم II | 1566 - 1574 | |
خلیفہ | مراد III | 1574 - 1595 | |
عادل | محمد عادلی | 1595 - 1603 | |
بخت | احمد بخت | 1603 - 1617 | |
خلیفہ | مصطفی I | 1617 -1618 | |
شہید | عثمان II | 1618 - 1622 | |
خلیفہ | مصطفی I | 1622 - 1623 | |
صاحبقراں، غازی | مراد IV | 1623 - 1640 | |
شہید | ابراہیم ۱ | 1640 - 1648 | |
خلیفہ | محمد IV | 1648 - 1687 | |
غازی | سلیمان II | 1687 - 1691 | |
خان غازی | احمد II | 1691 - 1695 | |
غازی | مصطفی II | 1695 - 1703 | |
غازی | احمد III | 1703 - 1730 | |
غازی | محمود I | 1730 - 1754 | |
خلیفہ | عثمان III | 1754 - 1757 | |
خلیفہ | مصطفی III | 1757 - 1774 | |
خلیفہ | عبدالحمید ۱ | 1774 - 1789 | |
خلیفہ | سلیم III | 1789 - 1807 | |
خلیفہ | مصطفی VI | 1807 - 1808 | |
خلیفہ | محمود II | 1808 - 1839 | |
خلیفہ | عبد المجید اول | 1839 - 1861 | |
خلیفہ | عبد العزیز | 1861 - 1876 | |
خلیفہ | مراد V | 1876 - 1876 | |
خلیفہ | عبدالحمید II | 1876 - 1909 | |
خلیفہ | محمد V | 1909 - 1918 | |
خلیفہ | محمد وحید الدین | 1918 - 1922 |
بارلے جوڑ
[سودھو]انگریزی چ
[سودھو]- سلطنت عثمانیہ: اک خاکہ بحساب زمانی ترتیب
- سلطنت عثمانیہ:بحری نقشے
- عثمان ویب سائٹ
- سلطنت عثمانیہ 1600ء چ
- ترک سلطنت دی تاریخ
- عالمی تہذیباں: عثمانی
- سلطنت عثمانیہ دے دارالحکومت
- عثمانیوں دے بارے معلومات
- [۱]
- [۲]
- [۳]
- [۴]
- [۵]
- [۶] Archived 2008-04-23 at the وے بیک مشین
- [۷]
- [۸]
ترکی بولی چ
[سودھو]- DOWNLOAD OTTOMAN PICTURES Archived 2009-02-23 at the وے بیک مشین
- Osmanlı Devleti ile ilgili ansiklopedik bilgiler
- Flags of the Ottoman Empire Archived 2008-02-14 at the وے بیک مشین—contains information about Ottoman flags
- Osmanlı İmparatorluğu Hakkında bilgi...
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: Ottoman Empire |
حوالے
[سودھو]- ↑ Ottoman Capital Bursa. Official website of Ministry of Culture and Tourism of the Republic of Turkey. Retrieved 26 June 2013.
- ↑ "It served as the capital of the Ottoman Empire from 1413 until 1453 and flourished as an administrative, commercial, and cultural centre." "Edirne" Encyclopædia Britannica. Retrieved 27 June 2013
- ↑ (PDF)East-West Orientation of Historical Empires. 12. 2006. pp. 219–229. http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf. Retrieved on
- ↑ Dündar, Orhan; Dündar, Erhan, 1.Dünya Savaşı, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1999, ISBN 975-11-1643-0
- ↑ Erickson, Edward J.. Defeat in detail: the Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913, 59.
- ↑ The old name of Edirne was Adrianople. After the capture of the city by Ottomans, it was renamed Edirne.
- ↑ The official name of Istanbul was Kostantiniyye (قسطنطينيه) under the Ottoman Empire. The name Constantinople continue to be used by Westerners until 1930. Istanbul became its official name after the city's name was officially changed by the Turkish government on 28 March 1930.
- ↑ Mehmed VI, the last Sultan, was expelled from Constantinople on 17 November 1922.
- ↑ The Treaty of Sèvres (10 August 1920) afforded a small existence to the Ottoman Empire. On 1 November 1922, the Grand National Assembly (GNAT) abolished the sultanate and declared that all the deeds of the Ottoman regime in Istanbul were null and void as of 16 March 1920, the date of the occupation of Constantinople under the terms of the Treaty of Sevres. The international recognition of the GNAT and the Government of Ankara was achieved through the signing of the Treaty of Lausanne on 24 July 1923. The Grand National Assembly of Turkey promulgated the "Republic" on 29 October 1923, which was the end of the Ottoman Empire in history.
عثمانیہ · مغلیہ · سلجوق · جرمن · روسی · ھخامشی · بنو امیہ · سکھ · برطانیہ · سُنگا · عباسیہ · فاطمیہ · ایل خانی · ساسانی · غوریہ · طلائی اردو · ہسپانیہ · بازنطینی · رومی · سلطنت روم · خوارزم شاہی · مالی · تیموری · کھیمر · ڈالی · آق قویونلو · قرہ قویونلو · سامانیہ · موحدین · مرابطین · پہلی فرانسیسی · دوجی فرانسیسی · مرہٹہ · دکن · بہمنی · برازیل · کشن · سونگھائی · خوارزم شاہی · منگول · غزنویہ
|
|
- ٹُٹے ہوئے جوڑاں آلے صفحے
- خانہ معلومات ملک وچ غیر متعین پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات
- سلطنت عثمانیہ
- ویکیپیڈیا مضامین مع VIAF شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع LCCN شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع GND شناخت کنندگان
- 1299ء وچ قائم ہونے والے ملک تے علاقے
- 1923ء دی ایشیا وچ تحلیلات
- 1923ء دی یورپ وچ تحلیلات
- افریقا دے سابقہ ملک
- ایشیا دے سابقہ ملک
- ایشیا وچ 1299ء دیاں تاسیساں
- پہلی جنگ عظیم
- تاریخی ترک ریاستاں
- ترک قوم دی تریخ
- سابقہ سلطنتاں
- صوتی مضامین
- مسلم شاہی سلسلے
- مشرق وسطی
- یورپ دے سابقہ ملک
- ہوائی سانچے
- بلقان دے سابقہ ملک
- مشرق وسطی دے سابقہ ملک
- سمندر پار سلطنتاں
- 1923ء وچ تحلیل ہونے والی ریاستاں تے عملداریاں
- 1922ء وچ تحلیل ہونے والی ریاستاں تے عملداریاں
- بین جنگی دور دی سابقہ سیاست
- خانہ معلومات ملک یا خانہ معلومات سابقہ ملک پرچم سرخی یا قسم پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات
- سلطنت عثمانیہ دی تریخ
- ترکی
- ترکیہ
- ترک تریخ
- سابق دیس
- سابق سلطنتاں
- سلطنت عثمانیہ چ 1299ء
- سلطنت عثمانیہ چ 1923ء